ESER ADI

52 Prof. Dr. Serpil Aygün Cengiz T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı halk psikolojisi bağlamında öfke duygusunun tanımlanmasında ve öfkeli kişinin kendi duygusunu açıkça ve dolaylı olarak gösterme biçimleri ile bu duyguyla karşı karşıya kalan toplumun öfkeyle baş etme stratejileri üretirken geleneksel kültürden nasıl yararlandığını metin çözümlemesi yo- luyla irdelemektir. 1. Edebiyat, Psikoloji ve Folklor Sabri Esat Siyavuşgil, Karagöz –Psiko-sosyolojik Bir Deneme adlı kitabının “Folklor ve Psikoloji” başlıklı giriş bölümünün ilk cümlesi olarak yazdığı “[f]olklora istinat eden bir halk psiko- lojisi mümkün müdür?” sorusuna aynı metinde meseleyi tartıştıktan sonra “folklor bir nevi halk ruhiyatı olmak zorundadır” diye yanıt vermektedir (1941: 1, 10). Hatta Siyavuşgil iddiasını daha ileriye götürerek Pierre Saintyves’in 1936 yılında yayımlanan Manuel de Folklore başlıklı çalış- masına atıfla “folklor, sadece halk hayatının değil, aynı zamanda o hayatı sevk ve idare eden zihniyetin ilmidir” (1941: 13) demektedir. Bu çalışma kapsamında, Siyavuşgil’in iddiasından ve Karagöz metinlerini incelemesinden hareket ederek içinde geleneksel kültürü barındıran edebi- yat metinlerini psikolojik folklor bağlamında tartışmanın olanaklılığını sorgulamak amacıyla yola çıktım. Edebiyat, psikoloji ve folklor disiplinlerinin kesiştiği alan/lar üzerine uzun bir süredir ya- zılıyor, araştırmalar yapılıyor. Paul L. Bennett 1952 yılında yazdığı folklor ve edebiyat konulu makalesinde içerisinde folklorik materyal bulunan edebiyat metinlerinin üç başlık altında topla- nabileceğini söylüyor: 1. Folklorun doğrudan edebiyat olarak kullanıldığı metinler, 2. folklorun modifiye edilerek kullanıldığı edebiyat metinleri ve 3. folklorun kaynak olarak kullanıldığı edebiyat metinleri (1952: 23; benzer bir bakış açısı için bkz.: Garry ve El-Shamy, 2005: xv-xvi). İşin aslı edebiyat folkloru, folklor da edebiyatı beslemektedir (Cohen, 1968: 269). Halkbilimsel malzeme sahip olduğu zenginlik ve derinlik nedeniyle psikoloji alanında çalı- şanların da, özellikle de Sigmund Freud, Ernest Jones, Geza Róheim, David Ernst Oppenheim , Karl Abraham, Otto Rank, Carl Gustav Jung gibi psikanalistlerin çok önceden ilgisini çekmiş ve yaptıkları çalışmalarda bu zengin malzemeyi kullanmışlardır. Yirminci yüzyılın başlarında folklorik materyali psikolojik açıdan ele alan Bronisław Kasper Malinowski veya James Frazer gibi ant- ropolog ve folklorcular da bulunmaktadır. (la Barre, 1948: 382-390). Psikoloji ile folkloru birlikte ele alan çalışmalarıyla alanda en çok bilinen isimlerden biri Bloody Mary in the Mirror: Essays in Psychoanalytic Folkloristics (2002) ile Parsing Through Customs -Essays by a Freudian Folk- lorist (2003) çalışmaları ön plana çıkan Alan Dundes’tir. Türkiye’de ise filolog olan Seyfi Kara- baş’ın psikanalitik yönelimli halkbilimsel çalışmaları konuyla ilgili olarak özellikle dikkat çekicidir. Karabaş’ın Aziz Nesin’in “Fur Fur Fur” adlı kısa öyküsü ile Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu adlı romanı üzerine yaptığı çözümlemeleri edebiyat-psikoloji ve folklor alanlarının kesişiminde yer alan önemli çalışmalardandır (Karabaş, 1981: 299-339). 2. Bir Duygu Olarak “Öfke” İnsan yaşamında önemli bir yer kaplayan “öfke” bir duygudur. “Duygu” ( emotion ) ise, psikoloji alanında tanımlanması en zor kavramlardan biridir. Latince “emovere” sözcüğünden türetilmiş olan “emotion” sözcüğü “dışarıya doğru hareket etmek” anlamına gelmektedir (Ah-