ESER ADI

53 Psikolojik Folklor Bağlamında Kemal Tahir’in Köyün Kamburu Romanında “Öfke” Genel Konular med, 2004: 21). “Duygu”yu oluşturan üç temel öge bulunmaktadır: 1. his/duygu ( feeling ) ”kişinin yaşadığı ve andan değişebilen neş’e, hüzün, keyif vs. psişik yaşantılar anlamında, 2. duygulanım (teessüriyet, affection ), dışavurulan, özellikle de yüzde ifade bulan duygusal hâller ve 3. duygu- durum ( mood ), süreklilik gösterdiğinde kişinin ruh haline dönüşen durum”. Platon’dan bu yana genel çerçeveleri duygunun tanımlanması, duyguların kökeni ve or- taya çıkışı ile işlevlerini oluşturan birbirinden hayli farklı olarak geliştirilen duygu kuramları bulun- maktadır. Üç ana çatı altında gruplandırılabilecek olan bu kuramlar Darwinci duygu kuramları, Jamesçi duygu kuramları ve bilişsel duygu kuramları olarak sınıflandırılmaktadır. Duyguların in- san yaşamında uyuma yönelik olmaktan davranış biçimleri hakkında bilgi sağlamaya, güdüleyici olmaktan iletişim sistemleri olarak iş görmeye, kendini ifade etmenin bir biçimi olmaktan duygusal bellekler olma yoluyla duygusal tepkiler üretmeye kadar çok çeşitli işlevleri bulunmaktadır. (Ko- nuyla ilgili olarak daha ayrıntılı bilgi için bkz.: Serpil Aygün Cengiz’in “Duygulanım Sarkacının Haz ile Aleksitimi Arasındaki Salınımı: Reklamlarda Kamusal Yüz” [2009] başlıklı çalışmasına bakılabilir.) Paul Ekman, yüz ifadeleri ile ilgili olarak otuz yıldan daha uzun bir süre boyunca dünyanın pek çok yerinde birçok farklı kültürde yaptığı çalışmalar sonucunda temel duyguların yüzde görü- len ifadelerinin evrensel varlığını saptamıştır. Ekman, kimi evrensel kimi kültürel olarak farklı de- recelerde de olsa ifade edilen dışavurumların ortak bir potada eridiğini savunmaktadır. Ekman’ın tüm kültürlerde yüz ifadelerinde ortaya çıktığını saptadığı temel duygular mutluluk, üzüntü, korku, öfke, şaşkınlık, küçümseme ve tiksintidir (Ekman, 2003: 1-15). Araştırmacılar tarafından genellikle ikincil bir duygu olarak, eşdeyişle başka duyguların sonucunda ortaya çıktığı düşünülen “öfke” duygusunu bir buzdağı gibi düşünmek en doğrusu olacaktır. Buzdağının görünen yüzeyinde “öfke” olarak gördüğümüz duygunun görünmeyen kıs- mında ise korku, incinmişlik, aşağılanma, reddedilme ve engellenme duyguları bulunmaktadır. 2 Öfke, “doyurulmamış isteklere, istenmeyen sonuçlara ve karşılanmayan beklentilere verilen, son derece doğal, evrensel ve insani bir duygusal tepkidir” (Soykan, 2003: 20). Öfke duygusu, asıl olarak içsel bir duyguyken harekete geçtiğinde saldırgan davranışlara dönüşebilmektedir (Soykan, 2003: 22). Bu duyguların sonucunda “öfke” ortaya çıktığı için birçok araştırmacı tarafından bu duygu “ikincil duygu” olarak tanımlanmaktadır. “Öfke” de diğer duygular gibi geniş bir yelpazeye sahiptir: Rahatsız olmak, engellenmiş hissetmek, çileden çıkmak, münakaşacılık, ızdırap çekmek, inti- kamcılık ve hiddet bu yelpazede karşımıza çıkan belli başlı ruh durumlarıdır. Kişi öfkelendiğinde bu duygusunu hiç belli etmiyorsa öfkesini bastırıyordur. Bastırmanın dışında öfkeyi dışavurmanın çok çeşitli biçimleri bulunmaktadır: Çekişmek, pasif-agresif davranmak, aşağılamak, ağız kav- gası yapmak, bağırıp çağırmak, surat asmak, fiziksel saldırıda bulunmak ve kuyusunu kazmak. 3 Duygular bedende yüz ifadeleri, jestler ve postürle dışarıdan gözlemlenebilen özelliklerin izlenmesi dışında dil kullanılarak da aktarılabilmektedir. Günlük yaşamda duyguları ifade etmek 2  Bkz: http://creducation.net/resources/anger_management/anger__a_secondary_emotion.html , 20.10.2017. 3  Bkz.: http://atlasofemotions.org/#actions/anger , 01.11.2017.