Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi

52 Bülent AKIN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı lardan oluştuğunu ileri sürmüş ve “Rites De Passage/Geçiş Ritüelleri” kavramı çerçevesinde üç farklı ritüel tanımı yapmıştır. Buna göre ritüelleri; 1- Ayrılık ritüelleri (ör. cenaze ritüelleri) 2- Geçiş ritüelleri (ör. kabul ritüelleri) 3- Birleşme ritüelleri (ör. düğünler) şeklinde üç başlık altında sınıflandırmıştır. 15 Bu sınıflandırmayı da “eşik (liminal)” kavramı üzerinden gerçekleştirmiştir. Gennep’in bu sınıflandırması, sonraki yıllarda Victor Turner tarafın- dan, bilhassa “liminality (eşiktelik)” ve “Communitas (kolektif eşitlik)” kavramları üzerinden geliş- tirilmiştir. 16 Turner, ritüellerin iklime bağlı mevsimsel/sezonluk olabilecekleri gibi, yaşamsal geçiş, dönüşüm ve krizleri de kapsayabileceklerini belirtmiş ve bu geçişlerin, bireysel ya da toplumsal olabileceğinin altını çizmiştir. 17 Genelde ritüeli bir süreç olarak gören ve “eşik (liminal)” kavramı üzerinden tanımlayarak sınıflandıran bu önerilerden hareketle, Lauri Honko tarafından yapılan ve belli bir sıralamaya sahip olan bir ritüel sınıflandırma önerisi dikkat çekmektedir. Aslında kapsamı diğer önerilerden pek de farklı olmayan bu sınıflandırmada, daha önceki önerileri dikkate alan ve ritüel analizini (özellikle süreç analizini) kolaylaştırmak amacıyla yapılmış düzenli bir sıralamanın mevcut olduğu görülmektedir. Honko, ritüellerin süreç analizini yapmak amacıyla yaptığı sınıflan- dırmada, ritülleri üç başlık altında toplamıştır: 1. Geçiş/Giriş Ritüelleri, 2. Takvimsel Ritüeller, 3. Kriz (Yaşamsal Kriz) Ritüelleri. 18 Bu sınıflandırma doğrultusunda Gennep’in “ayrılma”, “geçiş” ve “birleşme” olarak üçe ayırdığı ritüeller yine “geçiş ritüelleri” başlığı altında yer almıştır. Gennep ve Turner tarafından bahse konu olan “mevsimsel” ve “sezonluk” ritüellerin, toplumların sosyo-ekonomik durum- larına göre değişiklik gösterebileceği vurgulanarak “takvimsel” olarak ele alınmış ve yaşam krizlerini kapsayan “kriz ritüelleri”nin ise istenmeyen durumların ortaya çıkmasına bağlı olarak gerçekleştirildiği belirtilerek bu başlık, üçüncü sıraya koyulmuştur. 19 Alevi inanç sistemine ait ritüeller hakkında çalışmaları olan Seyhan Kayhan Kılıç, yukarıda kısaca açıklamaya çalştığımız, Victor Turner tarafından yapılan sınıflandırma üzerinden Seyyid 15  Arnold Van Gennep, The Rites of Passage . The University of Chicago Press, 1960: 11. 16  Victor Turner, The ritual process: Structure and anti-structure . NewYork: Aldine de Gruyter, 1969: 95-97. 17  Seyhan Kayhan Kılıç, “Ritual Communication: A Case Study in Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli) Ocak’s Cem Rituals”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, 2014: 50-51. 18  Lauri Honko tarafından önerilen söz konusu sınıflandırma için bk. Lauri Honko, “Theories Concerning the Ritual Process”. Science of Religion: Studies in Methodology , ed. Lauri Honko, Hague: Mouton Publisher, 1979: 374-380. 19  Lauri Honko tarafından yapılan ritüel sınıflandırması ve ritüellerin süreç analizi hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Honko, a.g.m., 369-390.