Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi

53 Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi Gelenek, Görenek ve İnançlar Ali Sultan (Kızıl Deli) Ocağı’nın Çamlıca süreğine mensup dede ve talip toplulukları tarafından gerçekleştirilen altı farklı cem ritüelinin Turner’ın sınıflandırmasındaki kategorilerden hangisinde yer aldığı hususunda tespit ve incelemelerini konu edinen bir tez çalışması yapmıştır. 20 Kılıç, ayrıca aynı ocağın Çamlıca süreğinde gerçekleştirilen ikrar ritüelini de “yola giriş (inisiyasyon)” başlığı altında ayrıca bir çalışmasında incelemiştir. 21 Her iki çalışmada, Alevi ritüellerinin genelini kapsayabilecek belli bir sıralamaya sahip sistemli bir sınıflandırma önerisi bulunmamakla birlikte, çalışmalar, cem ritüellerinin, Turner tarafından yapılan ritüel sınıflandırması içerisinde hangi ka- tegorilerde yer aldığını belirtmesi bakımından özgün bir yerde durmaktadır. 22 Alevi inanç sistemine ait ritüellerin sınıflandırması hakkında yukarıda yaptığımız açıkla- malardan da anlaşılacağı üzere, Alevi inancına mensup tüm topluluklar arasında ritüellerin, aşa- malı ve belli bir sistemle birbirlerine bağlı olarak gerçekleştirildikleri görülmektedir. Bu durum, Alevi inanç sistemine ait ritüellerin yola giriş ritüelleri, takvimsel ritüeller ve kriz ritüelleri şeklinde Lauri Honko tarafından önerilen ve birçok araştırmacı tarafından ritüellerin tasnifinde yaygın ola- rak kullanılan tasnife uygun olarak üç başlık altında sınıflandırılmasının uygun olacağını göster- mektedir. Alevi inanç sistemi içerisinde talip olma koşullarını yerine getirmeyen, yani ilk yola giriş ritüeli gerçekleştirilmeyen bireyin, diğer bireysel ya da toplumsal; takvimsel ya da kriz ritüellerinin büyük bölümüne katılması da geleneksel yapı içerisinde mümkün değildir. Dolayısıyla Alevi inanç sistemine ait ritüellerin hiyerarşisi de bu sınıflandırma ile uyum sağlamaktadır. 23 2.1. Yola Giriş (İnisiyasyon) Ritüelleri (Cemleri) Bireylerin yaşamında yeni bir statü ve döneme işaret eden giriş/geçiş ritüelleri, gerçek- leştirildiği topluluk içerisinde bireyin bir statüden başka bir statüye geçişini sağlayan ritüellerdir. Geçiş/giriş ritüelleri, kişinin önceki statüsünden tamamen ayrılmasını, bir başka deyişle önceki rolünün ve egosunun (benin) ortadan kalkmasını kapsadığı gibi, yeni bir statüye geçme hazır- lıklarından oluşan veya yeni bir statüye katılmasını sağlayan ritleri de kapsar. 24 Lauri Honko, geçiş/giriş ritüelleri arasında yer alan üyeliğe kabul ritüellerini, Gennep’in önerisinden hareketle üç ana kategoride sınıflandırır. Bu sınıflandırmanın ikinci grubunda, “ezoterik kabul/erginlenme” 20  Kılıç, a.g.e., 93-172. 21  Seyhan Kayhan Kılıç, “Initiation (Ikrar) Cem Ritual Of The Surek Of Camlica in the Seyyid Ali Sultan Ocak”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi , S. 71, 2014: 35-54. 22  Alevi inanç sistemine ait ritüelleri, giriş/geçiş ritüelleri başlığı altında ele alan az sayıda çalışma yapılmış, ancak bu çalışmalarda giriş/geçiş ritüelleri dışında kalan ritüellerin tasnifine ilişkin sözünü ettiğimiz sınıflandırma dışında bir metodoloji takip edilmiştir. Bu sınıflandırmalarda bazı ritüeller geçiş ritüelleri içerisinde yer alırken bazıları farklı başlıklar altında incelenmiş ve takvimsel ritüeller ya da kriz ritüelleri gibi sınıflandırmalara yer verilmemiştir. Ayrıca söz konusu çalışmalarda, Alevi inanç sisteminin temel inanç ritüelleri olan cemler, bazen tamamen bazen de kısmen geçiş ritülleri dışında değerlendirilmiştir. Söz konusu çalışmalar için bk. Şahin, 2013, a.g.e ., 124-135, 281-359; Selçuk, a.g.e ., 93-223. Ayrıca Alevi inanç sisteminde “yola giriş ritüelleri” sınıflandırmasının, ilk olarak Yusuf Ziya Yörükan tarafından kullanıldığı görülmektedir. Konu ile ilgili detaylı bilgi için bk. Yörükan, a.g.e ., 80-86. 23  Lauri Honko tarafından yapılan bu sınıflandırmada, Gennep tarafından ortaya atılan ve Turner’ın ayrıntılı olarak üzerinde durduğu “eşiktelik (liminality)” kavramı göz önünde bulundurulduğunda, geçiş ritüellerinin, takvimsel ritülleri ve kriz ritüellerini içerisine alarak üst başlık olabileceği göz ardı edilmemelidir. Çünkü Honko’nun sınıflandırmasında yer alan her kategori için bireysel ya da toplumsal bir eşiktelik durumunun söz konusu olduğu görülmektedir. Diğer taraftan ritüellerin incelenmesi ve analizi için kolaylık ve düzenli bir sistem arz etmesi bakımından bu sınıflandırma oldukça işlevseldir. 24  Honko, a.g.m ., 374.