Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi

56 Bülent AKIN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Bu cemler dışında, İran ve Irak’taki Ehl-i Hak, Kırklar Ocağı ve Kakai Alevileri dışındaki Irak, Suriye, Anadolu ve Balkanlarda yerleşik olan Çelebi ve Babağân süreği de dahil olmak üze- re hemen hemen tüm Alevi topluluk ve ocaklarında, uygulanan “Düşkün Kaldırma Cemi”ni de bu kategoride sınıflandırmamız mümkündür. 36 Burada sözünü ettiğimiz Düşkün Kaldırma Cemleri, düşkün durumuna gelen talibin suçunun kefaretini belirlemek ve bu kefareti ödedikten sonra yola tekrar alınmasını sağlamak amacıyla düzenlenen cemlerdir. Bireyin işlediği suç ve günahlardan dolayı yolda düşkün ilan edilmesi ise bu cem ritüeli dışında kalan ayrı bir durumdur. 2.2. Takvimsel (Zamana Bağlı Oluşan) Ritüeller (Cemler) Takvimsel ritüeller, dönemler halinde ortaya çıkan, topluluk tarafından organize edilen ve sosyo-ekonomik mevsimlerin çoğunlukla başında ya da sonunda yapılan ritlerdir. Takvimsel ri- tüeller, herhangi bir yazılı takvime bağlı değildir. Doğanın gözlemlenmesinin neticesinde tecrübe edilen doğal takvimi, ekonomik ilişkilerden kaynaklanan ekonomik takvim ile sosyal ilişki ve et- kileşimi düzenleyen bayram takvimini takip ettikleri için takvimsel ritüeller olarak adlandırılırlar. 37 Emile Durkheim’ın önemli takipçilerinden Mischa Titiev bu ritleri, “kolektif kimliğin güven- cesi” olarak görür. Takvimsel ritler, sadece toplumlar kendilerine özgü farklılıklarını yitirdiklerinde ya da yaşam tarzlarında kökten değişiklikler yaptıklarında kaybolma eğilimi gösterirler. 38 Bu yüz- den, toplumlar kendi kültür ve geleneklerinden çok başka bir toplumun kültür ve geleneklerine ilgi gösterip değer verdiğinde, zarar gören değerlerinin başında sahip oldukları takvimsel ritüeller gelir. Grup odaklı olan bu ritüeller, bu yönüyle sosyal hayatın ritmini oluştururlar. Sosyal hayatın zamana bağlı oluşan bu ritüelik ve takvimsel sisteminin ritmini, bireyin tek başına kontrol etmesi çok zor bir olasılıktır. Tekrarlanan nitelikte olan takvimsel ritüeller, bireyi sosyal ve sosyo-ekono- mik çevresine sürekli tekrar eden, aynı zamanda da yaratıcı olan bir yolla bağlarlar. 39 Toplumun kolektif ve önceden belirlenmiş değerlerini ortaya çıkaran bu ritüeller, aynı zamanda toplumların ekonomik yapısının çeşitliliğine göre şekillenen halk takvimini de oluştururlar. 40 Son yarım asır içerisinde gerçekleşen köyden kente göçler öncesinde, büyük çoğunluğu köylerde yaşayan ve temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olan Alevi inancına mensup top- luluklar, cem başta olmak üzere, inanç merkezli ritüellerinin büyük bölümünü, ekonomik şartlara göre düzenlemiş ve takvimlendirmişlerdir. 41 Genel olarak ekim ya da kasım aylarında başlayan cem ritüelleri, yörelere ve ocaklara göre değişiklik göstermekle beraber en geç mayıs ayıyla son bulmaktadır. Bu çerçevede, senelik takvimin başlangıç ritüeli niteliğinde olan Abdal Musa Birlik Cemlerinin ardından başlayan Görgü Cemleri, yöre ve ocaklara göre küçük farklılıklar göster- mekle beraber ekim ya da kasım aylarında başlar ve ocağın talip yoğunluğuna göre altı ay kadar sürebilir. Alevi inancına mensup toplulukların geleneksel erkânlarında, yola giriş ritüellerini de bu takvim içerisine yerleştirdikleri görülür. Irak’da yerleşik bulunan Şebek Alevileri tarafından 36  Babagân Bektaşiliğinde bu ceme “Mürüvet Meydanı” ve “Düşkün Görülme” gibi adlar verilir. Bedri Noyan, Bektaşilik Alevilik Nedir. İstanbul: Ant/Can Yayınları, 1995: 234-235. 37  Honko, a.g.m ., 375-377. 38  Mischa Titiev, “A Fresh Aproach to the Problem of Magic and Religion”. Southwestern Journal of Anthropology, 16 1960: 294’den akt. Honko, a.g.m. , 376-377. 39  Honko, a.g.m ., 376. 40  Kasım Karaman, “Ritüellerin Toplumsal Etkileri”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 21, 2010: 231. 41  Ersal, 2016, a.g.e ., 197-198.