Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi

57 Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi Gelenek, Görenek ve İnançlar “Durmak Cemi” adı verilen cemler de Görgü Cemi’dir. 42 Diğer taraftan, yola giriş ritüellerini belli periyotlarla ya da sabit bir takvime bağlı olarak değil, diğer cem ritüellerinin de icra edildiği ekim ve mayıs ayları arasında kalan herhangi bir zaman diliminde gerçekleştirdikleri için, bu ritüelleri takvimsel ritüeller arasında sınıflandırmak doğru olmayacaktır. Nitekim ikrar verecek ya da mu- sahip olacak kimseler için düzenlenen yola giriş ritüelleri, dedenin ve inanç mensuplarının karar- laştırdığı tarihlerde gerçekleştirilir ve bu tarihler sürekli değişkenlik gösterir. Görgü Cemleri ise yeni bir sosyal ya da inançsal statüye dahil olmayı simgelemediğinden, dahası mevcut statüyü korumaya yönelik ve belirli bir inanç takvimine bağlı olarak gerçekleştirildiğinden dolayı takvimsel cemler başlığı altında sınıflandırılmaya daha uygundur. Yöre ve ocaklara bağlı olarak Cumalık Cemi, Hutbe Cemi, Perşembelik, Akşam Namazı, Cuma Akşamı gibi adlar verilen ve her hafta düzenli yapılan cem ise, ritüelik takvimin başlangıç ayından itibaren başlayan ve her perşembeyi cuma gününe bağlayan gece mayıs ayına kadar düzenli olarak gerçekleştirilen bir ritüeldir. Cumalık Cemi için “Kırk Sekiz Perşembe” şeklinde bir adlandırma kullanıldığı da görülür. Bu tabir, düzenli olarak her hafta perşembe günü gerçekleştiri- len Cumalık Cemi’nin Muharrem ayında dört perşembe art arda gerçekleştirilmemesi, dolayısıyla da bir yıl içerisinde kırk sekiz defa düzenlenmesi ile ilgilidir. Ancak bu tabirin uygulamada kimi zaman geçerli olmadığını belirtmekte fayda vardır. Topluluğun çalışma ve iş zamanını kapsayan haziran ve eylül ayları arasında, ocakların büyük çoğunluğunda bu cemlerin genellikle gerçek- leştirilmediği görülür. Yukarıda sözünü ettiğimiz cemler dışında, İran’dan Balkanlara kadar uzanan geniş coğ- rafyada yaşayan Alevi toplulukların neredeyse tamamı tarafından gerçekleştirilen “Muharrem Cemi”, “Hıdır Ellez Cemi ya da Ritüelleri”, “Hızır Cemi”, “Kurban Bayramı Cemi” ve “Nevruz Cemi” gibi cemlerin tamamı belli bir takvime bağlı olarak düzenlenen ve anma niteliği taşıyan cem ritüelleri olma özelliğine sahiptirler. Bu cemlerin yöreye ve ocaklara bağlı olarak farklı farklı isimlendirildiği görülse de, tamamı aynı bağlamda gerçekleştirilen ve belli bir takvime bağlı olan cemlerdir. Adlandırma meselesini biraz açarsak, “Muharrem Cemi”, Ehl-i Haklar arasında “Aşura Cemi” olarak adlandırılırken, “Hıdır Ellez Cemi” ya da “Hızır Cemi”, İran’daki Kırklar Ocağı men- suplarınca “Nebi Bayramı Cemi” olarak adlandırılır. Anadolu ve Balkanlarda yerleşik çeşitli ocaklara mensup Alevi toplulukları arasında ger- çekleştirilen “Kızıldeli Kurbanı Cemi” de Abdal Musa Kurbanı Cemi ile başlayan cemlerin yaz (iş) sezonuna doğru tamamlanmasıyla yapılan son cem ritüelidir. 43 Yani cem ritüelleri takviminin biti- şini simgeleyen cem olma özelliğini gösterir. Yine bazı yöre ve ocaklarda karşımıza çıkan “Adak Kurbanı Cemi”, “Yıl Kurbanı Cemi” veya “Kırk Kurbanı Cemi” de adak zamanı belli olan ve vefat eden kişinin senesi dolduğunda gerçekleştirilen cemler olduğundan takvimsel ritüeller grubunda yer alırlar. 42  Şebek Alevilerinin “Durmak” adını verdikleri Görgü Cemleri hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Ahmet Taşğın, Irak’ta Mezhep Çatışmaları Arasında Aleviler ve Bektaşiler . İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2012: 59-61. 43  Ersal, 2016, a.g.e., 473-474.