Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi

58 Bülent AKIN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı 2.3. Kriz Ritüelleri (Cemleri) Beklenmeyen bir kriz durumunda ortaya çıkan belirsizliği ve huzursuzluğu gidermek için gerçekleştirilen ritüellerdir. Bu ritüeller, amaçların gerçekleştirilmesi durumunda ve normal yaşam düzenini bozan, bireyin ya da toplumun hayatını tehdit eden durumlarda birey ya da toplum ta- rafından gerçekleştirilirler. Kriz ritlerinin amacı, Lauri Honko tarafından kazanın sebebini ortaya çıkarmak, suçluyu bulmak ve beklenmeyen olayın problematik doğasını çözmek şeklinde ifade edilir. Hastalıktan kurtulma, doğal afetlerden korunma, tarımı koruma için gerçekleştirilen yağmur duası ritleri ve her türlü kötülüklere karşı gerçekleştirilen ritler uzun kriz ritüelleri listesinin sadece başlangıcını oluşturur. 44 Kriz ritüellerinin amacı hakkında Honko’nun aktardıklarını biraz daha genel ve kapsayıcı biçime taşırsak bu ritlerin amacını, ortaya çıkan problemlerin nedenlerini tespit ederek kökenine inmek ve böylece probleme çözüm bulmak şeklinde ifade edebiliriz. Nitekim Honko tarafından verilen kriz riti örneği de bu görüşü destekler niteliktedir. Buna göre, herhangi bir hastalık duru- munda hastalığın ilk meydana gelişini ve tedavisini anlatan mit hatırlanarak hastalık tedavi edilir. Mit, ritüelin geçekleştirildiği ana getirilir, hastalık yeryüzünde ilk ortaya çıktığı yere gönderilir ve önceden olduğu gibi hastalık yok edilir. 45 Kriz ritleri, kişisel ya da grup merkezli olabilirler ve kapsamları o derece geniştir ki, çok sayıda alt başlıklar oluşturulabilir. Önceden tahmin edilemeyen kriz ritlerinin, zamanlamalarına müdahale etmek mümkün değildir. Kriz ritüellerine sebebiyet veren olaylar, ansızın ortaya çıkan ve bir takvime ya da periyoda göre tekrar etmeyen olaylar oldukları için beklenilmez ve şaşırtıcı olma vasıflarına sahiptirler. 46 Alevi inanç sistemi içerisinde yola giriş ritülleri ve takvimsel ritüeller başlığı altında sınıf- landıramayacağımız, beklenmedik bir şekilde ve zamanda ortaya çıkan; periyodik ve takvimsel olarak tekrar etmeyen özellikleri bakımından, kriz ritüelleri başlığı altında sınıflandırabileceğimiz çok sayıda ritüel mevcuttur. Ancak bu ritüellerin yukarıda saydığımız özelliklerine ek olarak Alevi inanç sisteminde, sıklıkla “önlem” ya da “korunma” amaçlarının da olduğu görülür. Bu ritüeller, ortaya çıkması muhtemel bir krize karşı önlem alma ve problemden korunma amacıyla gerçek- leştirilirler. Ansızın ortaya çıkmaları ve takvimsel olarak tekrar etmemeleri bakımından diğer kriz ritülerinden bir farklılık göstermezler. Bu gruptaki cem ritüellerinden en belirgin olanı “Dar Kurbanı Cemi” ya da “Dardan İndir- me Cemi” adlı cem ritüelidir. Vefat eden bir kişinin ardından gerçekleştirilen bu cem, doğrudan geride kalan yakınlarını da ilgilendiren ve herhangi bir takvime bağlı olmayan bir ritüeldir. İran’da yaşayan Alevi topluluklardan Ehl-i Haklar arasında gerçekleştirilen “Bere-bedlik Cemi” de kriz ritüelleri grubuna giren cemlerdendir. Bu cem, inanç mensubu herhangi bir kişinin kötü bir rüya görmesi ya da olması muhtemel bir hastalık ya da felaketi önlemek ve savmak için bağlı olduğu ocak pirine/mürşidine giderek durumu arz edip kurban adamasıyla pir tarafından belirlenen bir günde icra edilen cem ritüelidir. Bu cem sayesinde gelecek zarar, felaket ya da hastalık benzeri 44  Honko, a.g.m ., 377. 45  Honko, a.g.m ., 377-378. 46  Honko, a.g.m ., 378-379.