Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi

59 Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi Gelenek, Görenek ve İnançlar kötülüklerden korunulması amaçlanır. Yine Diyarbakır yöresi Alevi ocaklarına mensup topluluklar arasında gerçekleştirilen “Yakadan Geçirme” ve “Yol Pençesi” ritüelleri, bu grupta yer alan kriz ritüelleridir. 47 Alevi inanç sistemine ait bu grupta topladığımız ritüellerin tamamı ortaya çıkan ya da çıkması muhtemel olan herhangi bir soruna ya da krize karşı önlem almaya, korunmaya veya bu durumdan kurtulmaya, yani sağaltmaya yönelik olarak gerçekleştirilen ritüeller olma özelliğini gösterirler. Yola giriş ritüelleri (cemleri), takvimsel ritüeller (cemler) ve kriz ritüelleri (cemleri) olmak üzere üç grupta sınıflandırdığımız Alevi cemleri hakkında şüphesiz farklı yöre ve ocaklardan daha fazla sayıda örnekerl vermek mümkün olmakla birlikte, çalışmamızın kapsamı doğrultusunda en belirgin örnekler seçilmiştir. Ancak gerek mevcut yazılı kaynaklardan gerekse de gerçekleştiridi- ğimiz saha çalışamlarındaki tespitlerimizden yola çıkarak önerdiğimiz üçlü sınıdlandırmanın İran, Irak, Suriye, Türkiye ve Balkanlarda yerleşik bulunan Alevi toplulukları tarafından gerçekleştirilen cem ritüellerinin tamamına uygulanabileceği kanaatindeyiz. Söz konusu sınıflandırma önerimiz, farklı çalışma ve önerilerle geliştirilmeye açık olduğu gibi, yöresel ve bölgesel cem ritüeli tasnifleri için de yöntem bakımından kendi alanında örnek teşkil edecek niteliktedir. Sonuç Alevi inancına mensup toplulukların en önemli ritüeli olan cemler hakkında bugüne kadar kapsamlı bir sınıflandırma yapılmayışı, cem ritüellerinin tespit edilmesi, tasviri, çeşitli disiplinler çerçevesinde değerlendirilmesi, incelenmesi, analizi vb. gibi bilimsel açıdan yapılacak çalışma- ların önünde bir engel olarak durmuştur. Yine bu eksiklik, cem ritüelleri hakkında bugüne kadar yapılan çalışmalarda, belli bir bilimsel yönteme dayalı sistemli bir sınıflandırmaya ihtiyaç oldu- ğunu göstermiştir. Dolayısıyla, belirli bir yörede yaşayan ya da belirli birkaç ocağa mensup olan Alevi topluluklarına ait ritüelleri kapsayan bir sınıflandırmadan ziyade; İran, Irak, Suriye, Türkiye ve Balkanlarda yaşayan Alevi ocaklarına mensup topluluklar tarafından gerçekleştirilen cem ritü- ellerini kapsayacak ve bu ritüeller hakkında yapılacak bilimsel çalışmalar için kolaylık sağlayacak sistemli ve bilimsel açıdan bağlam, işlev ve yapı özelliklerini göz önünde bulunduran bir sınıf- landırmanın gerekliliği açıkça görülmüştür. Bu tespitlerden hareketle hazırladığımız bu bildiride, Lauri Honko tarafından önerilen ritüel sınıflandırması cem ritüellerine uyarlanmış ve cem ritüel- lerinin Alevi inanç sistemi içerisindeki hiyerarşik tasnifi de göz önünde bulundurularak bağlam ve işlev özellikleri bakımından sınıflandırılması hedeflenmiştir. Bu çerçevede cem ritüelleri üç ana başlık altında sınıflandırılmış ve yöre-ocak çeşitliliği göz önünde bulundurularak her başlık altında farklı yörelerden ve ocaklardan ritüel örneklerine yer verilmiştir. Bu bakımdan çalışma, Alevi cem ritüelleri hakkında yapılmış ilk ve en kapsamlı sınıflandırma önerisi olmanın ötesinde bir iddiaya sahip değildir. Söz konusu sınıflandırma, Alevi cem ritüelleri hakkında ileride yapılacak benzer ve daha kapsamlı çalışmalara ön ayak olmasının yanı sıra, çeşitli disiplinler ve kuramsal yaklaşımlar çerçevesinde yapılacak inceleme ve analiz çalışmalarına da kolaylık sağlamayı amaçlamıştır. 47  Diyarbakır yöresi Alevi ocaklarına mensup topluluklar tarafından icra edilen cemler ve diğer ritüeller hakkında bilgi için bk. Akın, 2017, a.g.e. , 219-452.