Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi

50 Bülent AKIN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı kasına dâhil olmanın belli ön koşulları sağladıktan sonra gerçekleştirilen geçiş/giriş ritüelleriyle mümkün olmasından kaynaklanmaktadır. Örneğin Diyarbakır yöresi Alevi ocaklarında, ikrar verip yola girerek sosyal statüsü değişen bir talip, belli bir olgunluğa eriştiğinde hakikat kapısını temsil eden ve ikinci bir iç inanç halkası olan Musahip Kurbanı Cemi ile bir statü değişikliği daha yaşar. Yine Tahtacı Alevileri arasında, Musahip Kurbanı Cemi’nin ardından “aşina”, “peşine” ve “çiğil- deş” şeklinde üç iç inanç halkasına katılma ritüelinin daha olduğu görülür. Bu ritüellerin tamamı, belli koşulların yerine getirilmesi ile bireyin olgunlaşmasına bağlı olarak gerçekleşen ve bireyin toplumsal statüsünde önemli değişiklikler sağlayan geçiş/giriş ritüeli olma özelliğini gösterirler. Buradaki olgunlaşma sadece biyolojik değil, aynı zamanda bireyin sosyal statüsü ve spiritüel ge- lişimini de kapsayan bâtıni bir süreçtir. Yörelere ve ocaklara bağlı olarak çeşitlilik gösterebilen bu geçiş/giriş ritüelleri, inanç sisteminin tamamında, eşik atlayarak bir üst makama/statüye geçmeyi ve yeni bir iç inanç halkasına dâhil olmayı işaret eden aşamalı bir yapı olma özelliğine sahiptir. Ancak bu ritüeller, geçilecek yeni statüye göre yapı, işlev ve bağlam özellikleri bakımından birbi- rinden farklılık gösterir. Dolayısıyla her geçiş/giriş ritüeli kendine özgü özelliklere sahip olmasının yanında, bir diğerinin ön koşulu olmakla kalmaz, geçiş/giriş ritüelleri dışında kalan diğer ritüellere katılabilmek için de ön koşul olma özelliğini taşır. Söz konusu ritüeller bu özellikleriyle birbirinin yapısal birimleri (hizmetleri) değil, her biri farklı yapı, işlev ve bağlam özelliklerine sahip müstakil ritüellerdir. Örneğin bir kişinin suç işleyip düşkün olması ve kendisi için Düşkün Kaldırma Ce- mi’nin gerçekleştirilebilmesi için, o kişinin talip olması, yani yola giriş ritüelinden geçmiş olması gerekir. Yine o kişinin düşkünlükten kalkması/kurtulması amacıyla gerçekleştirilen Düşkün Kal- dırma Cemi’ne katılan diğer kişilerin de ikrarlı olmaları şartı vardır. Ancak ikrar veren her talip için de Düşkün Kaldırma Cemi gerçekleştirilemez. Düşkün Kaldırma Cemi’nin gerçekleştirilmesi için, ikrarlı bireyin yol kurallarını ihlal ederek düşkün konumuna gelmesi gerekir. Bu nedenle her ikrarlı talip, bu ceme girecek şeklinde bir kural yoktur. Yani ritüellerin gerçekleştirilme biçimleri, nedeni, amacı ve bağlamı birbirlerinden farklıdır. Alevi inanç sistemi içerisinde, yukarıda kısaca bahsettiğimiz “yola giriş” ritüellerinin yanı sıra, belli bir takvime bağlı ve periyodik olarak gerçekleştirilen çok sayıda ritüelin mevcut olduğu görülür. Başta Görgü Cemleri olmak üzere Cumalık/Perşembe Cemi, Muharrem Cemi, Nevruz Cemi, Hızır Cemi vb. gibi takvime bağlı gerçekleştirilen cemler de geleneksel yapı içerisinde ikrarlı bireylerin katılabileceği ritüellerdir. Her ne kadar günümüzde, bilhassa kent ortamında, bu cemlere inanç mensubu dışından ya da ikrarlı olmayan kişiler katılmaktaysa da, geleneksel yol kurallarına göre bu cemlere talip olmayan, yani ikrar verip yola girmeyen kişinin katılması uygun değildir. Yola giriş ritüelleri ve takvimsel olarak düzenlenen bu ritüellere düzenli olarak katılan ve belli bir olgunluğa erişip yolda çeşitli statüler kazanan bireyler, toplumun karşılaştığı ya da kar- şılaşılması muhtemel birtakım sorunlara karşı, bulundukları statülere bağlı olarak belli ritüellerin gerçekleştirilmesinde birincil kişi konumundadırlar. Dedeler, musahipli sofular ve cem hizmetlileri, bu grubun belirli statülere sahip olmuş ilk akla gelen temsilcileridir. Topluluğu ilgilendiren bir so- runun oluşmasını önceden öngörüp engellemek, sorun oluştuğunda üstesinden gelmek ya da bir sorunun tekrar etmesini önlemek amacıyla gerçekleştirilen bu türdeki ritüellerin, yol kurallarına göre belli aşamalardan geçmiş kimselerin önderliğinde gerçekleştirildikleri görülmektedir. Dolayı- sıyla bu ritüellerin de yola giriş ritüelleri ve takvimsel ritüeller ile doğrudan bağlantılarının olduğu