Anadolu Köylü Temsilleri Oyun ve Ritüel Kalıpları

148 Doç. Dr. Selçuk GÖLDERE T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı eder. ‘ Yastık Guresi ’ oyununda yastıkla gures yapacak biri ve yastıgı tutmak icin de bir baskası gorev alır. Oyun cesitli gures figurleriyle izleyiciye sunulur. Yaslı bir insanın yasamla mucadelesi- nin simgelendigi bir oyundur. Oyun izleyiciler icin hem gulduren hem de düsnduren iletilerle doludur. (Duzgun, 1999:38). ‘ Yumurta Ü fl eme Oyunu’ nda ortaya bir sehpa, ustune de bir yu- murta konulur. Bu yumurtayı ufleyerek asagıya düsren kisiye bir odul verilecektir. Gonullu iki kisinin gozleri baglanır ve sehpanın basına karsılıklı oturtulurlar. Gonullu gencler yumurtayı ufle- mek icin hazırlandıklarında diger gencler sehpanın ustundeki yumurtayı bir tabak unla degistirir- ler. Gozleri baglı gencler yumurta yerine unu ufledikleri icin her ikisi de degirmenden cıkmıs tazı- ya donerler. ‘ Keşgem Baba’ oyununda yuzunde yalnız goz yerleri ve dilini cıkarmak icin agız yerinde delik bulunan beyaz bir gomlek sarılı, üzerine beyaz bir pantolon giymiş, ellerine beyaz corap geçirmiş yetmişin üzerinde yaşlı bir figür ile karşılaşılır. Bu adamın dili kıpkırmızıdır ve ko- nusurken ‘s’ harflerine bastırarak konusur. Elinde bir bastonla kamburunu cıkararak agır agır yurur. Ayagının biri topaldır. Kesgem Baba olmü yeniden dunyaya gelmis bir figürdür. İceri girin- ce herkes saskınlık icerisinde Kesgem Baba’ya sorular yoneltir. Ardından gençler Kesgem Ba- ba’nın eteginden cekerler, o da onları bastonuyla kovalar. Sonra istek uzerine agır agır oynar. Artık geldigi yere gitmesini isterler, o da geri geri giderek cıkar (And, 1968:229, Akt. And, 2012:230). ‘ Saya Oyunu ’nda yine eli yuzu isle boyalı, koyun postundan sakalı olan Arap lakaplı yaslı bir adam ile genc bir kadın kılıgına giren bir oyuncu ve tilki rolunu oynayan bir baska oyuncu esliginde kalabalık bir kafile, koyde her evi, ozellikle de suru sahiplerinin evlerini gezerek asagıdaki maniyi okurlar. Hemen ardından oynanan oyunda rol geregi yaslı adamın (Arap) cok genc bir kızla evlendigi ve kızın bu durumdan memnun olmadıgı icin kacıp gittigi varsayılır. Yaslı adam tilki kılıgındaki kisiye halkı koklatarak kızı buldurur. Yaslı adam kıza neden kactıgını sordugunda kız cesitli bahaneler uydurur. Oyun suresince tilki, ihtiyara “Bu kız sana degil bana yakısır” der. And’a gore ( 2012:89-93) Anadolu Turklerinin kulturu uzerinde Turkler’in eski yurdu Orta Asya kültürünün ve şamanlıgın izlerine rastlanır. Kurt, tilki, kertenkele, ayı, som balıgı, yılan vb. gibi pek cok hayvan turu ş̧amanın oyununa girer. Saman, hayvanları yalnızca hareket ve sesle taklit et- mekle yetinmez bazen onların postlarını giyerek kılık degistirir. Bu oyunda da şaman etkisi tilkinin konusma ve hatta geline sahip olmak istemesi gibi insan davranısları sergilemesinde gorulmek- tedir. Oyun yaslı adamın kızın kendi esi oldugunu ispat etmek icin verdigi buyuk mucadele ile devam eder. Yaslı adam bu amacla seyirciler arasından bir arabulucu secer. Bu arabulucu mey- dana cıktıgında diger oyuncular tarafından sopalarla dovulerek, dısarı atılır. Bu oyun ozellikle suru sahiplerinin kapılarında oynanarak bu evlerden tuz, ekmek, yag gibi gıda maddeleri toplanır. Toplanan yiyecekler köy meydanında pisirilir. Bir kısmı koy halkıyla birlikte yenilir, bir kısmı da herkese azar azar dagıtılır. Bu yiyeceklerden hayvanların yemlerine de bolluk ve bereket olsun diye katılır. ‘ Kocaların Yüzünü Ağartmak’ adlı kadın oyunu sakaya dayanır (Sevinc, 1973:282. Akt. And, 2012:205). Bu oyunda gençlerden birkacı genc kadın kılıgına girerler. Kadın kılıgındaki erkeklerden her biri seyirciler arasından birer es secip yanlarına otururlar. Bir elleriyle de kirman cevirirler. Avuclarının icinde un vardır. Oyunu yoneten ana kılıgındaki erkek “Kızlarım, evinize bir misafir gelince, kocalarınızın yuzunu agartın” der demez, avuclarındaki unu kocalarının yuzune surerler. ‘ Kasnak Oyunu/Cüce Oyunu’ nda hem erkekler hem de kadınlar arasında oynanan bir oyundur. Kuklayı andırır. Oyunun bas kisisi yuzunu tullu bir kasnakla orter. Etegini yukarı cekip ellerini saklar. Gobeginde insan yuzu cizilmistir. Bu yuzun omuz duzeyine gelen yere bir oklava baglanır, bunun iki ucu omuz kabul edilip buraya kollu bir gomlek giydirilir. Muzikle gobek ve kol