Anadolu Masallarında Yemek ve Yiyecek Kültürü Üzerine Tespitler

154 Doç. Dr. Halil Altay GÖDE T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı masalında “fındık-ceviz içi”; Üç Narlar (Seyidoğlu 1999, s.194) masalında “fındık içi- badem- hurma”; Yörükle Köyü (Alptekin 2002, s.470) masalında “erik-yemiş-üzüm”; Tavasyon (Alptekin 2002, s.214) masalında “sucuk-peynir-oğma”; Bir Fakirin Üç Oğlu (Deniz 1996, s.97) masalında “bulgur-un-tuz”; Devleri Korkutan Bilâl Ağa (Sakaoğlu 2002, s.373) masalında “bir yumurta, bir ekmek, bir çuval un”; Şemşırak Taşları (Sakaoğlu 2002, s.409) masalında “pilav-hoşaf” ve Zırıltılı Dava (Sakaoğlu 2002, s.503) masalında da “makarna-pilav-piliç”; Leylek I (Seyidoğlu 1999, s.21) ve Leylek II (Seyidoğlu 1999, s.26) masallarında şarap ve şurup; Leylek I (Seyidoğlu 1999, s.23) masalında peri padişahının oğlunun leylek kılığında dolaşması ve karısının bunu fark etmesi üze- rine oğlanın vücudunda kilitleri fark etmesi ve sağ kulağının arkasındaki kilidi açmasıyla birlikte doğacak çocuğu için yapılan hazırlıkta “pirinç-üzüm, tandır-ocak” ifadeleri yer almıştır. Toplum içinden ve yine onların muhayyilesinden yayılan bu sözlü ürünlerde onların eğ- lence ya da törenlerinde uyguladıkları folklorik malzemeler de yer almıştır. Tavuk Kız (Seyidoğlu 1999, s.126) da kılık değiştiren kızın masalda düğün evine gitmesi ve orada ona ve diğerlerine kete, meyve, yemiş ve elma sunulması Erzurum yöresi eğlenceleri hakkında bilgi de verir. Gara Böcük (Deniz 1996, s.68) adlı hayvan masalında hayvanların diliyle düğünde bahlava, börek, pi- lav, et ve ekmek ikram edildiği görülebilir. İsmail ile Gülizar (Göde 2011, s.276) masalında çocuğa ad koyma töreni esnasında bir yemek hazırlığı vardır. Masallarda hangi yiyeceklerin iyi beslediği ve şişmanlattığı ile hangi yiyeceklerin kötü bes- lediği ve çelimsizleştirdiğine dair ifadeler de vardır. Tosun Ağacı (Deniz 1996, s.68) masalında üvey annenin kendi çocuklarını “bal-şeker-tereyağı” ile iyi beslemesi ve üvey çocuğunu ise “ke- pekten ekmek” ile kötü beslemesi anlatılmaktadır. KERAMETLİ-SİHİRLİ YİYECEK Masallarda efsanelerde olduğu kadar kerametli yiyecek bulunmamaktadır. İncelediğimiz masallarda geçen olağanüstü özellik taşıyan yiyecekler sihirli/kerametli yiyecekler olarak adlan- dırılmıştır. Bu alanda bulunan yiyecek motifleri ise sınırlı sayıdadır ve bunların da sözlü yollarla devamı sağlandığı için efsanelerden etkilenmiş olma ihtimali oldukça yüksektir. Keramet, Allah’ın veli veya ermiş kullarına ihsan ettiği olağanüstü kudret olarak tanımla- nabilir. Sihir de içinde kerametten daha fazla ve farklı biçimde olağanüstülük barındıran ve mistik unsurların ağırlık kazandığı bir durumdur. Keramet ve sihir arasındaki fark yiyeceklerde kesin bir şekilde ayırt edilmemiştir fakat belirgin olduğu bazı noktalar vardır. Örneğin; kerametli yiyecek, mevsimsiz yiyecek veya hızlı büyüyen yiyecek olarak karşımıza çıkabilirken; sihirli yiyecekler kar- puz içine giren adam veya konuşan meyve gibi daha uç hayal ürünü mahsullerden oluşmaktadır. Kerametli yiyeceklerden, “doğurtan elma” motifi masallarda aynı olay yapısıyla fazlaca karşımıza çıkmıştır. Hasan (Deniz 1996, s.84) masalında çocuğu olmayan bir adamın evlat aramak için yollara düşmesi ile bir hocaya denk gelmesi ve hocaya derdini anlatması üzerine hocanın ona bir elma vermesi ve bu elmanın içini atına, itine, elmanın kendisini de karısına yedirmesini tembihlemesi ve kadının dokuz ay sonra bir erkek evlat dünyaya getirmesi anlatılıyor.