Anadolu-Selçuklu ve Karahanlı Dönemleri Türk-İslam Kitabeleri Üzerine Mukayeseli Bir Değerlendirme

73 ANADOLU - SELÇUKLU VE KARAHANLI DÖNEMLERİ TÜRK-İSLAM KİTABELERİ ÜZERİNE MUKAYESELİ BİR DEĞERLENDİRME Dr. Kayrat BELEK 1 Giriş Bir milletin sosyal ve ekonomik özelliklerinin ortaya konmasında ve araştırılmasında kom- şu yöre halkı ile olan münasebetlerin ve ortak tarih bağının önemli bir yer tuttuğu anlaşılır. Bu çalışmalar aynı zamanda ortak yönlerin tespitine imkân sağlar. Bu çerçevede Kırgızistan coğraf- yasının Ortaçağ’da yaşayan Türk boylarının, özellikle Karahanlıların, kültür ve tarihinin incelen- mesi açısından büyük önem taşıdığı bilinir. Dolayısıyla arkeolojik kazılardan elde edilen kalıntılar, epigrafik ve numizmatik veriler, tarihi kaynaklar, Karahanlılara ait kültürel mirasın ortaya çıkarıl- masında önemli bir yere sahiptir (Koçnev 2006: 148). Zira Karahanlılar siyasi, ticari, askeri, dini, sanat ve mimarlık alanında birbirinden güzel eserler vücuda getirmişler (Kraçkovskaya 1949: 4). Özellikle, son yıllarda Kırgızistan’ın Isık-Göl yöresindeki arkeolojik kazılar ve saha araştırmaları sonucunda elde edilen Türk-İslami yazıtlar Karahanlıların kültür tarihini bir daha değerlendirilme- sini gerekli kılmaktadır. Söz konusu kitabelerde eski Türk hâkimiyet anlayışı hakkında bilgiler içermektedir. Bilin- diği gibi Orhon kitabelerinde konar-göçer Türk hâkimiyet anlayışındaki hükümdarda, Tanrı’nın bahşettiği bazı vasıfların olması gerektiği kabul edilirdi. Buna göre Türk hükümdarlarına yönetme yetkisi Tanrı tarafından ve ilâhi lütuf olarak bağışlandığı yönünde bilgilere oldukça teferruatlı yer verildiği anlaşılır. Yani hükümdar Tanrı’nın irade ettiği, kendisine kut (devlet, talih, baht) ve uluğ verdiği için “hükümdar” olduğu belirtilir. Bu hâkimiyet anlayışının yüzyıllar boyunca Türk devlet 1 Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.