ESER ADI Anadolu Efsanelerinde Sular ve Su İmgeleri Üzerine Arketipsel Bir Değerlendirme

365 Anadolu Efsanelerinde Sular ve Su İmgeleri Üzerine Arketipsel Bir Değerlendirme Türk Halk Edebiyatı 3.3. Yaşlı Bilge Adam Arketipi Kişinin yaşamında etkin olabilecek iki arketip, “yaşlı bilge adam” ve “büyük anne”dir. Yaşlı bilge adam arketipi, simgesel olarak toplumlara önderlik eden, onların değişmeyen doğrularını gösteren bir karakter olarak edebî eserde karşımıza çıkar. Ancak bu arketip, bir kral, kahraman, doktor ya da kurtarıcı gibi, başka kılıklara bürünmüş olarak da görülebilir. Büyükanne arketipi de kadın üzerinde benzer etkiyi yapar. Bu figürün etkisindeki kişi, kendisinde sınırsız bir sevgi, anlayış, yardım ve koruma kapasitesi olduğuna inanır ve kendisini başkalarının hizmetinde tüketir. Bu kadın, aynı zamanda kendi etki alanına giren herkesin “kendi çocukları” olduğu konusunda ısrar eder. Böylece onların zavallı ve belirli ölçülerde kendisine ba- ğımlı olduklarını ortaya koyarak çok zararlı olabilir. Bu zekice zalimlik, aşırı dereceye vardığında diğerlerini iç güç yıkımına uğratır ve kişiliklerine zarar verir (Fordham, 2008: 72). 3.4. Aşama Arketipi Jung’un psikolojisine göre, bireyin kişiliğinin bilinç ve bilinçdışı bölümlerinin uyum içerisin- de bir araya getirilmesine “bireyleşme süreci” denir. Bireyleşme süreci, edebî metinlerde, “kah- ramanın yolculuğa çıkması” şeklinde kendisini gösterir. Uzaklara giden ve değişikliğe uğrayarak geri dönen kahramanın geçirdiği bu süreci yansıtan sembol “aşama arketipi” olarak adlandırılır. “Ayrılma-olgunlaşma-dönüş” olarak formülleştirilebilen bu arketipe “kahraman mitosu” (monomi- tos) denir (Campbell, 2013). Bireyleşme süreci, kişinin kendi selfi ile karşı karşıya gelme durumunda acı verici bir bi- çimde ortaya çıkar. Selfi ile karşı karşıya gelen kahraman bütünleşme sürecini başlatmış olur. Yani, bilinç ve bilinçdışı içeriklerini uyum içine getirebilmenin, tam insan olabilmenin ilk adımını atmış olur. Bu süreç, oldukça zorlu bir süreçtir. Edebî eserde bu süreç, kahramanın karşılaştığı engeller olarak karşımıza çıkar (Jung, 2009: 167). 3.4.1. Ayrılma Aşaması Masallarda ve mitlerde, self ile egonun ilk karşılaşmasında, kahramandan imkânsız şeyler istenir. Krizdeki birey, bulunması imkânsız olan veya hakkında bir şey bilmediği bir şeyi aramak- tadır. Self, ruhsal bir bütünlük olarak daire veya kare ile ortaya konulur. Kahraman yitirilen içsel bütünlüğünü tamamlamak üzere yola çıkacaktır. Herkes bu yolculuğu tamamlayamayabilir. 3.4.2. Olgunlaşma Aşaması Aşama arketipinin ikinci dönemi, kahramanın yolculuğu sırasında pek çok zorluklarla kar- şılaşacağı ve böylece olgunlaşma aşamasına geçeceği bir dönemdir. Büyük bir ırmak ve onu geçmek, hayatında değişiklik yapmayı simgelemektedir. Çünkü self, genellikle düşü görenin yaşamının kritik zamanlarında dönüm noktalarında, temel tutumunu ve yaşam tarzını değiştirdiğinde düşlerine girer. Değişimin kendisi, suyu geçmekle simgelenir (Jung, 2009: 198). Genellikle bilinçdışı, orman veya su olarak eserlere yansıtılmaktadır.