Anadolu Sahası Türk Masallarında Arkaik ve Dinsel Bir Motif Olarak Değişim ve Dönüşüm

323 Anadolu Sahası Türk Masallarında Arkaik ve Dinsel Bir Motif Olarak Değişim ve Dönüşüm Türk Halk Edebiyatı Altın Toplu Sultan masalında padişahın en küçük oğlu rüyada gördüğü kıza âşık olur ve onu aramaya çıkar. Eniştelerinden biri dev duası, biri karınca duası, diğeri de bülbül duası öğretir. Sevdiği kızın babasının isteklerini yerine getirirken bu dualarla adı geçen varlıklara dönüşerek kıza kavuşur ve onunla evlenir (Boratav, 2011: 215-222). Askere Giden Kız masalında padişah, hendeği atı ile atlayana kızını verecektir. Erkek kılığında olan kız bunu başarır. Fakat kendisini gizler. Sonunda cinlerin “Atın üstündeki kız ise oğlan, oğlan ise kız olsun” duası ile bu kız oğlan olur (Sakaoğlu, 2002: 297-302). Ecel Ecayip masalında sihir öğrenen oğlan okuyup üfleyerek at, tilki, koyun kılıklarına girer (Sakaoğlu, 2002: 381-385). 5. Asa/ Değnek “Türk kültüründe İslâm öncesinden günümüze kadar asanın şamanlar, dervişler, med- dahlar ve çobanlar gibi farklı tipler tarafından kullanıldığı görülür. Bu tiplerin diğer insanlardan farklı, olağanüstü yeteneklerinin ve doğaüstü güçlerinin varlığı düşünülürse asa, sıradan bir varlık olmaktan çıkar, gizemli bir nesne halini alır.” (Özdemir, 2017: 48-49). Asanın don değiştirmeye aracılık etmesinin kökeninde Hz. Musa’nı asasının koca bir yılana dönüşümünün etkisi olabilir. Bunun yanında şamanların “hayvan başlı veya sade bir asa” kullanmaları (Çoruhlu, 2011: 91) asanın kullanımının mitolojik yönü olabileceğini gösterir. Türk masallarında asa, değnek ve çubuk kelimeleri kullanılır. Hayat Otu adlı masalda padişahın kızı ile evlenen adam, eşi istemediği halde puslu dağa gider. Avlanırken önüne bir geyik çıkar. Geyiği vurduğu halde geyik ölmez. Peşinden giderek dağın tepesine gelir. Orada bulunan kadın, elindeki değneği çocuğa ve oradaki hayvanlara vurarak onları taş yapar (Saka- oğlu 2002: 434). Bostancı Dede adlı masalda padişahın kaynanası padişaha değnekle vurur. Padişah köpeğe dönüşür. (Boratav, 2009: 231). Kuş Başı adlı masalda fakirken zenginleşen bir adam vardır. Çocukları evi terk etmek zorunda kalırlar. Sonra da birbirlerinden ayrılırlar. Çocuk- lardan biri Hızır’la karşılaşır. Hızır ona iki çubuk verir. Birini insan vurup “çüş” denildiği zaman insan eşek olur; öbürünü de eşeğe vurursan insan olmaktadır. (Sakaoğlu, 2002: 390). Kamçı adlı masalda padişahın oğlu bir çingene kızla evlenir. Padişahın oğlu bir dudağı yerde bir dudağı gökte arabı öldürür. Başını eşinin önüne koyar. Eşi bunu görünce kızar ve yatağın altından yeşil bir çubuk alır ve” köpek ol” diyerek padişahın oğluna vurur. O da köpek haline gelir. Kellecinin hanımı onun padişahın oğlu olduğunu anlar. Köpeği leğene koyup yıkar. Ona bahçeden getirdiği bir karış uzunluğundaki sihirli çubukla vurur ve insan olup meydana çıkmasını söyleyince tekrar insan olur (Seyidoğlu, 2006: 118-119). Son masalda asanın yanında suyun da dönüşümde etkili olduğu görülür. 6. Çeşitli Eylemler Türk masallarında “hoplamak, çırpınmak, yuvarlanmak, vurmak, silkinmek, fırlatmak, at- lamak, tokat atmak” gibi eylemsel hareketler neticesinde masal kahramanları dönüşüme uğrar. Sadece bu eylemsel hareketlerle dönüşüm gerçekleştiği gibi bu hareketlerin yanında su, elma, dua, asa, sığama gibi diğer dönüşüm unsurlarıyla birlikte kullanılan örnekler mevcuttur. Şaman- ların göğe yükselmeleri ve yer altına inmeleri esnasında çeşitli hayvanların biçimine bürünmesi ve bu hayvanları taklit etmeleri (Çoruhlu, 2011: 7173) esnasında gerçekleştirdikleri hareketlerin masal dünyasında dönüşüm aracı olarak kullandıkları söylenebilir.