Anadolu Sahası Türk Masallarında Arkaik ve Dinsel Bir Motif Olarak Değişim ve Dönüşüm

324 Yrd. Doç. Dr. Cafer ÖZDEMİR T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Melikşah adlı masalda üç kuş havuzun kenarına gelir, orada silkinip üç kız olur (Sakaoğlu, 2002: 399). Çember Tiyar masalında at silkinir ve civan delikanlı olur (Boratav, 2011: 127) Benli Bahri masalında fakir kızın konakta birlikte kaldığı kara kedi silkiniyor, civan gibi bir delikanlı oluyor (Boratav, 2011: 79). Yüzük Kaçıran Kuş adlı masalda güvercin bir kızın par- mağından çıkan yüzüğü alıp gider. Kız bunu bulmak için yedi yol ağzına kahvehane yaptırır ve ihtiyar bir adamın anlattıklarından hareketle bir mağaraya girer. Oraya gelen güvercin silkinerek bir oğlan olur (Seyidoğlu, 2006: 47). Çıldır’dan derlenen bir masalda Hasan Ağa’nın çocuğu olmaz, bir dervişin verdiği elma ile çocuk sahibi olur. Fakat bu çocuk yılan olarak doğar. Elmadan doğan yılan, padişahın kızıyla evlendiği gece silkinir ve güzel bir yiğit olur (Ercilasun, 1983: 355). Erler Karısı’na Koca Olmaya Giden Keloğlan adlı masalda Keloğlan, Erler karısına koca olmak için yola çıkar. Yolda bir dev görür. Devin memesine yapışınca dev onu oğlu yerine koyarak öldürmez. Fakat oğlanlarının onu yememesi için Keloğlan’a bir tokat vurur ve onu bir süpürgeye dönüştürür. (Boratav, 2011: 51-52). Üç Turunçlar adlı masalda olağanüstü güzel olan ve selvi ağacının üzerinde bulunan kız çingene kızının tekmesi ile aşağı düşer ve katmer gül olur. Katmer gülü eline alan Melikşah gülü atar ve bu gül bir at olur (Seyidoğlu, 2006: 184-185). Balık Kız adlı masalda padişah balıkçının oğlundan olmayacak şeyler ister. Karısının yardımıyla bunları bir bir gerçekleştirir balıkçı. En son sepette küçük bir çocuk getirir. Çocuk silkindiğinde Hak tarafından bir delikanlı haline gelir (Sakaoğlu, 2002: 310). Sonuç Bireyselleşme sürecindeki masal kahramanının kendi ayakları üzerinde durma yeteneği kazanması esnasında kendisine gizli bir el tarafından sunulan değişim ve dönüşüm motifi, bir mükafat ve ceza unsuru olarak Anadolu sahası masallarında karşımıza çıkar. Motiflerin tercih edilmesinde Türklerin eski dönemlere ait yaşantı, inanç ve dinlerinin etkisi vardır. Bunun yanında yeni dinî inanışların ve medeniyet dairelerinin de Türk masallarına değişim ve dönüşüm motifi ekledikleri görülür. Fakat genel anlamda Türk masallarında Türklerin mitolojileri ve eski inanç sistemlerinin izlerini tespit etmek mümkündür. Selçuklu ve Osmanlı döneminde yaşayan Türkmenlerin inançlarına ata gelenek ve göre- neklerinin sinmiş olduğu, az ya da çok şamanlığın katılmış olduğu görülür. Aniden bedenleşme inancı olan kuşa dönüşme inancı da bunlardan biridir. Bu yüzden velilerin özel kuş imajları vardır. Ahmet Yesevi’nin turnaya, Hacı Bektaş’ın güvercine dönüşmesi gibi. (Melikof, 2008 240-241). Bu bağlamda bu tarz motiflerin İslâmî bir niteliğe bürünmesi mitolojik unsurların yeni inanç sistemle- rine uyum sağlayarak yaşaması şeklinde açıklanabilir. “Su, elma, sığama, asa, dua ve çeşitli eylemsel hareketler” masallarda tespit ettiğimiz arkaik ve dinî yönü olan, belirli bir işleve sahip olan değişim ve dönüşüm araçlarıdır. Bunlar kahramanın mücadelesini kolaylaştırma, ödüllendirme, olağanüstülüğü gösterme, gizlenme, cezalandırma, koruyuculuk gibi fonksiyonları yerine getirir. Anadolu’ya yerleşen Türklerin yeni coğrafyalarında devam eden masal türünde, önceki yaşama ait mitolojik ve dinî unsurlar değişim ve dönüşüm motifinde sıklıkla kullanılmıştır. Bu durum sözlü geleneğin kültürel belleği yeni coğ- rafyaya intikal ettirdiğinin göstergelerinden biridir.