Anadolu Sahası Türk Masallarında Arkaik ve Dinsel Bir Motif Olarak Değişim ve Dönüşüm

322 Yrd. Doç. Dr. Cafer ÖZDEMİR T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı 3. Sığama/Fiziksel Temas Bir elin iç kısımları ile hafifçe bedene temas etme olarak açıklanacak sığamanın Türk masallarında pozitif gücü harekete geçirerek değişim ve dönüşüme aracılık ettiği görülür. Dua ve onay anlamına gelen sembolik bir anlam taşıdığını düşünüyoruz. İncil’de Hz. İsa’nın dul bir kadının oğlunun cenaze sedyesine dokunup “Delikanlı, sana kalk diyorum!” hitabı ile dirildiği anlatılır (https://kutsalkitap.info/tr-luke7.html ). Buradaki dokunma eyleminin sığamaya benzer iş- levde kullanıldığı söylenebilir. Sığama eyleminde kullanılan el, psikolojik güce sahip bireyin bunu temas ettiği bölgeye aktarma aracı olarak kullandığı görülür. Dinî inanışlarda bu gücün ilahî bir güç olarak değişim ve dönüşüme neden olduğu görülür. Sığama eylemi neticesinde manevî de- ğişikler gerçekleşir. Velâyetnâme’de Hacı Bektaş gözlerini ve sırtını sığayınca çobanın gözünden perdeler kalkar ve çoban velâyet mertebesine erişir (Duran, 2007: 190). Burada “erenlerin nazarı kimyâdır, kara toprağa baksa altın olur.” ara sözü mürşidin gücünü anlatmak için kullanılmıştır. Bu gücü Hacı Bektaş sığama ile harekete geçirmiştir. Bu eyleme Hz. Yusuf kıssasının halk ara- sına yansımış şeklinde de rastlarız: Dört yüz yıl boyunca putuna secde edip ibadet eden Zeliha, ondan ilk defa bir dilekte bu- lunur ve Yusuf’un gönlünü kendisine karşı yumuşatması ve Yusuf’u ona bağışlamasını ister. Pu- tun dileklerini gerçekleştirmediğini görünce onu tekmeleyip yıkar. Sonra Allah’a yalvarır. Yusuf’u kendisine bağışlamasını ve gençleşmeyi ister. Allah dileğini kabul eder ve Cebrail’e kanadıyla Zeliha’yı bir kez sığamasını emreder. Cebrail emri yerine getirince Zeliha on dört yaşında bir genç kız olur. Yetmiş yıl daha yaşar (Duran, 2011: 122-126). Türk masallarında sığamanın gençleşme ve dönüşüm unsurunda aracı olarak kullanıldığı görülür. Ahu Melek masalında babasıyla evlenmemek için evden kaçan kız, şehzadeye kızar ve kendini öldürür. Bunun üzerine şehzade de kendini öldürür. Sabah olunca bir derviş gelir ve bu ikisini sıvazlar ve uykudan uyandırır gibi uyandırır (Boratav 2009: 169). Dervişin sığama ile ölüyü diriltmesi, bize Hz. İsa’nın ölüleri diriltmesini hatırlatır (Özdemir, 2017: 63). Yaşlı Kadınlar masalında evlenmek için gezen beyin oğlu, bir konağın önünde suyu ber- rak bir çeşme görür. Bu evin kızının da güzel olacağını düşünüp annesini gönderir. Burada bu yaşlı kadınlar oturur. Küçüğü gizlenir ve padişahın oğlu ile evlenir. Evlendikleri gece bunu gören beyin oğlu onu pencereden atar. Allah Cebrail’e emir verir. Cebrail kadını tutar ve arkasını sıvaz- lar. Bu yaşlı kadın, on beş yaşında dünya güzeli bir kız olur (Sakaoğlu, 2002: 437-439). Burada sığama ile gerçekleşen değişim ve dönüşümün dinî kaynaklı olduğu görülür. Türk dünyası masal geleneğinde sığama yolu ile gerçekleşen dönüşüme ait birçok örneğe rastlamak mümkündür (Türkan, 2008). 4. Dua Dini bir nitelik taşıyan dua ile değişim ve dönüşüme Anadolu masallarında sıklıkla rast- lanır. Bu durum dinin halk anlatılarını etkilemesi bağlamında değerlendirilmelidir. Dua etme, in- sanın üstesinden gelmekte ve açıklamakta zorlandığı hadiseleri dinî bir nitelikle gerçekleştirme aracıdır. Mitolojik unsurlarda olduğu gibi dinîn inanç unsurunu barındırması masal dünyasında bazen bu unsurların tercih edilmesine neden olabilir. Bu da masalda yer alan olağanüstülüklerin realite gibi algılanmasını sağlar.