Asker Türkülerinin Sosyal Psikolojik Zemini ve İşlevleri

108 Yrd. Doç. Dr. Süleyman FİDAN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Uğurlama törenindeki temel amaç, kutsal bir görevin yerine getirilmesi esnasında kar- şılaşılabilecek her türlü olumsuzluğa, askeri ve geride kalanları hazırlamaktır. Askerin dilinden söylenen türkü de gidip de gelmeme durumunda asker anasının yol gözlememesi telkininde bu- lunulmakta ve askerden geriye kalan sadece şan ve şerefle anlamlandırılmış bir künye olacağı ifade edilmektedir. Toplumsal boyutta düşünecek olursak şehit olma durumunda en büyük acıyı askere en yakın olan kişinin, yani asker anasının çekeceği, her ne kadar bir sosyal ritüel, grup tarafından yerine getirilse de toplumun hissedeceklerinin asker anasının hissettiği seviyede ola- mayacağı dile getirilmektedir 3 . 4. Asker Türkülerinin İşlevleri W. Bascom, dört ana başlık altında 4 çerçevesini çizdiği folklor ürünlerinin işlevlerinden (Çobanoğlu, 2002: 35-238), W. Ferris’in tespitlerinden (Ferris, 1997) ve G. Mirzaoğlu’nun zeybek türküleri ile atma türküler üzerinde uyguladığı modelden (Mirzaoğlu, 2001: 2002a), İ. Başgöz’ün çalışmalarından (Başgöz, 1996: 1-4; Başgöz, 2008: 142-146) hareketle asker türkülerinin içinde oluştukları veya icra edildikleri bağlamlardaki işlevleri kısaca şu şekilde verilebilir: Folklorun temel işlevlerinden biri hoşça vakit geçirme, eğlenme ve eğlendirmedir. Asker türküleri icra edildikleri uğurlama törenlerinde, tertip gecelerinde bu ana işlevle karşımıza çıkar. Bunun dışında kına geceleri ve düğünlerde de asker türküleri söylenmektedir. Eğlendirme işlevi- ne örnek olarak “Zalifim” türküsü (2/4’lük) verilebilir. Ankara-Çubuk’tan dinlenen bu türkü usullü bir şekilde icra edilmektedir: Asker oldum vatana (Zalifim) Gidiyon mu kıtana (Zalifim) Gışla boyu yol boyu (Zalifim) Adam ederler toyu (Zalifim) Gazak ördüm ağladım (Zalifim) İlmek ilmek bağladım (Zalifim) Seni gelecek diye (Zalifim) Tandır sacı yağladım (Zalifim) (TRT Rpt. No: 3820) 3  “Keten Gömlek” türküsünde vurgulanması gereken bir diğer nokta ise kalıp ifadelerdir. Birinci bentte geçen “Kışlanın önünde sıra sıra söğütler/ Yüzbaşı oturmuş asker öğütler” dizeleri asker ağıtlarında kalıp ifade şeklinde sık sık rastlanılmaktadır. Burada geçen yüzbaşı ifadesi başka metinlerde binbaşı şeklinde geçebilir (Elçin, 1990; Öztelli, 1972; Görkem, 2001; Mirzaoğlu, 2003b). Bu kullanımı Walter Ong, sözlü kültür bağlamında edinilmiş deneyimin gelecek kuşaklara aktarılmasının yazılı kültürdeki gibi analitik olmayacağını, bunun yerine ezberlemeyi kolaylaştırıcı bir takım seçili şiirsel kalıplarla bu aktarımın sağlandığını belirtmekte ve kalıplaşmış ifadeleri de böyle bir sürecin ürünü olarak nitelemektedir (Ong, 2003: 75). 4  Hoş Vakit Geçirme, Eğlenme ve Eğlendirme İşlevi; Değerlere, Toplum Kurallarına ve Törelere Destek Verme İşlevi; Eğitim veya Kültürün Gelecek Kuşaklara Aktarılarak Eğitilmesi İşlevi; Kişisel ve Toplumsal Baskılardan Kaçıp Kurtulma İşlevi.