Asker Türkülerinin Sosyal Psikolojik Zemini ve İşlevleri

104 Yrd. Doç. Dr. Süleyman FİDAN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Asker ettiler beni kıdemli başçavuş, Gurbet ellerinde oldum bir baykuş, Hiç başıma gelmedi böyle bir iş. Uçun kuşlar uçun İzmir’e doğru, Anadan, babadan, yârdan bir haber yok mu? (Öztelli, 1972: 654) Askerin ağzından söylenmiş türkülere M. Özbek’in Zaralı Küçük Halil’den derlediği ağıt formundaki eseri de örnek olarak verilebilir. Asker memlekete dönmek için ümidini kaybetmiş, acısını dizelere dökmüştür: Babam gelsin şubeden pusulam sorsun, Kınalı bacım da yasıma gelsin, Çocukların emaneti boynuna olsun, Ana benim geleceğim kalmadı. (Özbek, 1994: 323) 3. Asker Türkülerinin Oluşum-Aktarım Bağlamı İcra edilmesi için iş türküleri, kına türküleri vb. gibi tek bir mekâna bağlı olunmayan asker türkülerinin oluşum-aktarım bağlamları geniş bir yapı arz eder. Asker uğurlama törenleri, asker kı- nası, asker davulu, savaş meydanları, savaşa hazırlık, kışlalar, kışlada düzenlenen tertip geceleri asker türkülerin ana oluşum-aktarım bağlamları olmakla birlikte duygu yoğunluğunun yaşandığı ölüm, hastalık, özlem gibi durumlarda da asker türküleri dile getirilir. Savaş etrafında oluşan ağıt ve kahramanlık tarzındaki türkülerden bazıları aynı zamanda sözlü tarih belgesidir ve bu metinler G. Mirzaoğlu’nun da belirttiği şekilde uzun yıllar cereyan etmiş bir olgu içinde yaşanmış tarihî gerçeklikler karşısında halkın duygusal tutumunu ifade eder (Mirzaoğlu, 2003b: 124). Çanakkale Türküsü, Yemen Türküleri, Estergon Kalesi, Plevne Türküsü, Cezayir Türküsü, Sarıkamış Türkü- leri, Seferberlik Türküleri-Ağıtları, Budin Türküsü, Niş Türküleri, Özi Türküsü, Antep Türküsü gibi Türk kültür coğrafyasının farklı bölgelerine varyantlaşarak dağılan sözel metinler, toplumsal baz- da bir duyuşun sembolüdür. Bir bir düşen kaleler, ardı arda başlayan savaşlar, askerlik süresinin uzunluğu, asker kurası türkülere farklı boyutlarda yansımıştır. Metnin ve onun oluşturucusu sanatçının toplumsal düzlemdeki durumunu, Recep Cengiz ve Ramazan Sarıçiçek, “Şiir Üzerine Sosyolojik Çözümleme: Âşık Paşa” başlıklı çalışmalarında şu şekilde ifade etmektedirler: Her şiirin, <sözlü kültür ürününün> bir görevi ve sorumlulu ğ u yerine getirme inancıyla, toplumsal ya ş amda var olan durumu tespit etmeye yönelik, duygusal, psikolojik ve sosyal özellikleri yansıtma ve sanatçının iç ve dı ş gruplarla olan