Binbir Gece Masalları’nda Cuha Fıkraları ve Mizahın Kullanımı Üzerine

253 Binbir Gece Masalları’nda Cuha Fıkraları ve Mizahın Kullanımı Üzerine Türk Halk Edebiyatı “Düşünce, kendini bir espriyle ambalajlamaya çalışır; çünkü bu şekilde ken- dini bizim dikkatimize sunmuş olur ve daha önemli ve daha değerli görünebilir ama her şeyin ötesinde bu ambalaj bizim eleştiri güçlerimizi kandırır ve onları karıştırır.” (2012:163). Freud, “bu türden mizahın, kişinin koşulları yüzünden hayranlığımıza ket vurulmadığı durumlarda şaşmaz bir biçimde ortaya çıktığını” (Freud, 2012: 259) söylemektedir. Aşağılayıcı Mizah başlıklı yazısında Hakan Atalay, aşağılayıcı/düşmanca mizahın örtülü amacının bir has- ma saldırmak olduğunu söylemekte ve şöyle devam etmektedir: “Mizahın masum niteliği yıkıcı dürtüleri maskeler, toplumun içimize yerleştirdiği engellemelerin arkasından dolaşır. Düşmanca bir içgüdünün, yolundaki engellere rağmen, doyurulmasını kolaylaştırır.” (Atalay, 2017: 18). Bu noktada Binbir Gece Masalları ’na dönecek ve fıkraların anlatıldığı ortamı niteleyecek olursak şunlar söylenilebilir: Şehrazat’ın bu fıkraları anlattığı ortam, özellikle kadınlara karşı yasakların çok fazla olduğu, sert, kırılgan bir zemindir. Böyle bir atmosferde Cuha fıkraları, Şehrazat için farklı bir şekilde dile getiremeyeceği kendince haklı gerçekleri, mesajları aktarmanın bir yoludur. Binbir Gece Masallar ı’nda Şehriyar’ın eski eşinden kaynaklanan ve kadınlara güvensizlik olarak beliren anksiyetesi Cuha fıkralarıyla belirginleştirilmiş ve Şehriyar için sadakatsizlikten kaynakla- nan anksiyeteden kurtulmak /kaçmak için bir yüzleşme yoluna dönüştürülmüştür. Cuha Fıkraları Üzerine Freud, savunma mekanizması olarak mizahın çeşitli tekniklerle şekillenebileceğini söy- lediği (Freud, 2013: 48-121) Esprilerin Tekniği başlıklı bölümde bu teknikleri şu şekilde ifade et- mektedir: 1. Yoğunlaştırma 2. Yer (Yön) Değiştirme 3. Saçmalık/Anlamsızlık 4. Maskesini Düşür- me 5. Karşıtıyla (Zıttıyla) Temsil 6. Aşırı Vurgulama 7. Cinsellik 8.Yanlış Akıl Yürütme 9. Benzer/ Akraba Olan Bir Şeyle Temsil 10. İma/Çifte Anlamlılık (Dolaylı Temsil) 11. Benzetme 12. Parodi. Bu tekniklerden biri olan yer değiştirme, Cuha fıkralarının neredeyse temel özelliğidir denilebilir. Yer değiştirme, kızgınlık ve düşmanca duyguların, bunlara yol açan kimselere değil de, daha az çekinilen kimselere yöneltilerek “tartışmayı pekiştirerek öte yandan yeni bir saldırı türünü deneyerek dinleyicinin inandığı kurum ve gerçeklere saygıyı sarsmasıdır”. (Freud, 2012: 164). Kasıtlı espri ya da kara mizah da iddia ettiği fikri doğrulamak için doğrudan öznenin ken- disine değil de özne ile ortaklığı olan birine Freud’un ifadesiyle “kolektif bir kişiyi ya da öznenin uluslarından birine” (Freud, 2012: 142) yönelmesi özelliği ile bu tekniğin en önemli gösterenidir. Binbir Gece Masalları ’nda da Şehrazat’ın fikirlerini kabul ettirmek için tartışmadan ziyade mizahı kullanması önemlidir. Şehrazat anlattığı fıkralarda kesinlikle Şehriyar’ın hissettiklerinin aksine bir fikri doğrudan anlatmaz. Diğer bir ifadeyle o, kesinlikle kadınların masum, suçsuz kişiler oldukları temi üzerinde durmaz. Tam tersine özellikle eşinin ve diğer kadınların yer aldığı fıkralarda, ka- dınların arzularının yoğunluğuna ve bu arzular karşısında erkeğin çektiği sıkıntılara dikkat çeker. Bunu yaparken erkek yıkıcılığını göstermenin yolu, doğrudan Şehriyar’a ve onun fikrine bir saldırı değil kolektif olarak onunla aynı grupta olan ve fıkraların başında da vurguladığı gibi “görünüşüyle budala, ama bu kaçık soytarı görünümünün altında eşsiz bir incelik, bilgelik ve zekâ taşıyan… çağının en eğlendirici, en eğitici ve en nükteli kişisi” (BGM, 2016: 2932) Cuha’dır. Anlatılan fıkra- larda da kolektif bir tip olan Cuha’nın kahraman olarak yer aldığı toplam 33 fıkra vardır. Fıkraları genel bir başlık halinde incelediğimizde bunların yaklaşık 16 tanesinin cinsel fıkralar olduğu geri