Canlandırılan Unsur: "İbrahim Mütefferika Kağıt Müzesi"

414 Esin EKİNCİ T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Avrupa ise kâğıdı, ilk kez X. yüzyılda kullanmıştır; fakat XI ve XII. yüzyıla kadar üretememişlerdir. Avrupa’da ilk kâğıt İspanya’yı ele geçiren Müslüman Araplar tarafından imal edilmiştir. Avrupalılar ihtiyaçlarını 1267 yılında İtalya’nın Fabriano şehrinde kâğıt imal edene ka- dar Yakındoğu ve İspanyadan karşılamışlardır (Galitekin, 2013: 25). IV. yy. da İspanya, İtalya, Fransa, Almanya başta olmak üzere çoğu Avrupa ülkesinde kâğıt üretimi yapılmakta olup 1450 yılında matbaanın keşfiyle kâğıda ihtiyaç artmıştır. 1500-1700 lü yıllarda Fransa ve İtalya kâğıt piyasasına hâkim olmuş ve 17 yy. da Cenevizliler kâğıt piyasa- sında ismini duyurmuşlardır (Akyol, 2004). Kâğıt, Anadolu’ya VIII. yüzyılda, Müslümanlar vasıtasıyla girmiştir. Topkapı Sarayı arşivin- de bulunan, XVI. yüzyıla ait bir defter kâğıdının filigranlı olması kâğıdın batıdan geldiğini gösterdi- ği gibi, defterin içinde yazılı kayıtlarda Hindi, Semerkandi kâğıtlardan bahsedilmesi, kâğıdın hem Doğudan hem Batıdan, ithal edildiğini göstermektedir (Galitekin, 2013: 26). Kâğıt konusunda yapılan araştırma sonuçlarında kâğıdın Osmanlılardaki üretim tarihi ke- sin olarak bilinmiyor ancak kâğıthane olabilecek şehirler olarak; Pamukkale, Amasya, Bursa, İstanbul ve Yalova’dan bahsedilmektedir. Pamukkale’de Kâğıthane olduğu ile ilgili bilgiyi Mehmet Ali Kâğıtçı ileri sürmüş olup konuya ilişkin herhangi bir belge yoktur. Amasya ve Bursa’ da Kâğıt- hane olabileceğine dair kayıtlara rastladığını ancak buranın kâğıt imal edildiği yer mi yoksa kâğı- dın mührelenip aharlandığı yer mi olduğu konusu netlik kazanmamıştır. İstanbul Kâğıthane’sinin ise Bizans’tan kalma olduğu, İstanbul’un fethinden sonra Fatih ve II. Bayezid devrinde çalışarak kâğıt üretimi yapıldığı ve bu sebepten o semte “Kâğıthane” denildiği Hammer Babinger ve Meh- met Ali Kâğıtçı gibi ilim adamlarınca kabul edilir (Galitekin, 2013:31-34). Fakat uzun yıllar kâğıt üretimi yapıldığını ileri sürmek için kesin belge yoktur ve burada üretilmiş bir kâğıt örneği mevcut değildir. Osmanlı Devletinde varlığını kesin olarak kanıtlayabildiğimiz tek kâğıthane Yalova’da kurulan kâğıthanedir (Akyol, 2004: 6-7). İbrahimMüteferrika Kimdir? Asıl adı ve ailesi bilinmeyen Müteferrika 2 tarihte Erdel’in Koloszvar şehrinde (bugünkü Romanya’da Cluj şehri) doğduğu tahmin edilmektedir. Müslüman olmadan önceki hayatıyla ilgili az bilgi bulunmakla beraber Müslüman olmasıyla ilgili iki ayrı görüş hâkimdir. Türkiye de İbrahim Müteferrikayla ilgili ilk araştırmayı katolik rahip olan İmre Karacson yapmıştır. Osmanlıya gelişi ve Müslüman olması ile ilgi farklı iddialar söz konusudur. Kracson Müteferrika’nın önceki hayatıyla ilgili Kalvinist bir ilahiyat öğrencisi iken 1692-1693 yıllarında Thököly İmre ayaklanmasında Türklere esir düştüğünü fidye karşılığı köle pazarında satılmak istendiği, satılamayınca kötü şartlar dolayısıyla Müslüman olduğu yolundaki iddiaları, Niyazi. Ber- kes’in İbrahim Müteferrika’nın yetişme şartlarıyla Müslüman olmadan önceki hayatını ve düşünce yapısını aydınlatmaya çalıştığı araştırmayla çürütülmüştür. (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik- lopedisi, 2000) Berkez özellikle Müteferrika’nın “Risale-i İslamiye” adıyla tanınan eserini inceleyerek Ka- 2 Padişahın, vezirlerin ve sadrazamların emirlerini götüren kimse. http://www.osmanlicaturkce.com . Erişim Tarihi: 20 Ekim 2017.