Çömlekçilik Risalesi ve Doğu Türklük Sahasında Çömlek Kültürüne Ait Sözvarlığı

39 Çömlekçilik Risalesi ve Doğu Türklük Sahasında Çömlek Kültürüne Ait Sözvarlığı Maddi Kültür 16. ḫūndānnıŋ aġzını aç- “ocağın ağzını açmak” 17. kāseniŋ içideki sifālnı al- “çömleğin içindeki kırıntıları temizlemek” Metinden çıkarılan bu sıralama mesleğin tekniğine uygun olmamakla birlikte mesleğe ait yüzeysel bilgi sunmaktadır. Buna göre; toprak (tofrak), su ile karıştırılıp çamur (lāy) haline getirildikten sonra, çamur kesilerek küçük parçalara ayrılıyor. Bu parçalara toz (toz ġ aķ) eklendikten sonra, klasik bir yöntem olan çark (çar ḫ ) üzerinde şekil verilmesi aşamasına geçiliyor. Kurşun (ķor ġ aşun) eritilerek, muhtemelen şekil verilmiş ve kurutulmuş çömleğin üzerine sürülüyor. Mutemelen klasik tarzda, tek girişi olan gömme bir ocak ( ḫ ūndān) içinde ateş yakılıyor, çömlekler içine yerleştirildikten sonra ağzı sıkıca kapatılıyor. Çömlekler piştikten sonra ocağın ağzı açılarak, pişen çömlekler içindeki kırıntılar (sifāl) temizleniyor. Sonuç Dil özelliklerine göre XVIII.-XIX. yüzyıllarda Doğu Türkçesinin klasik sonrası devrinde Kaş- gar, Yarkent, Hoten gibi önemli ticaret ve kültür merkezlerinden birinde yazıldığını düşündüğümüz bu risalede kilin çıkarılması, işliğe getirilerek havalandırılması, içindeki atıklardan temizlenmesi, geniş havuzlarda su ile karıştırılması, içindeki havanın alınması için çiğnenmesi ya da dövülmesi işlemlerinden sonra çark üzerine konularak şekillendirilmesi; şekil alan çömleklerin kurutulması, pişirilmesi, sırlanması gibi mesleğe ait teknik bilgiler ile çarkın türü, ocağın şekli, bezeme çeşitleri gibi kültürel unsurlar bulunmamaktadır. Metinde çömlekçilik mesleğinin tekniğine dair verilen bilgi oldukça yüzeysel olup sıralama da hatalıdır. Bir meslek dalı olarak kabul edilmiş olan çömlekçiliğe dair terimler de genellikle Arapça ve Farsça kelimelerden oluşmaktadır. Veriler, gelenek olarak çömlekçilikte çarklı sisteme dahil olunduğunu, sır olarak eritilmiş kurşunun kullanıldığını ve pişirmek için çömlekçi ocağının kullanıldığını desteklemektedir. Özellikle bezeme, boyama, süsleme ile ilgili hiçbir verinin bulun- mayışı da çömlekçiliğin sanatsal bir kaygı güdülmeden sadece ihtiyaca yönelik üretim amaçlı yapıldığı fikrini güçlendirmektedir.