Çorum Kültür Envanteri

10 COĞRAFİ KONUM Çorum ili; Orta Karadeniz Bölümünün iç kıs- mında yer almaktadır. Doğuda Amasya, güneyde Yoz- gat, batıda Çankırı, kuzeyde Sinop, kuzeydoğuda Samsun, güneybatıda Kırıkkale ile çevrilidir. Yüzölçümü;12.820 km², deniz seviyesinden ortalama yüksekliği ise 801 m.dir. İlin asıl jeolojik karakterini 3. jeolojik zamanın sonları ile 4. jeolojik zamanda meydana gelen oluşumlar meydana getir- mektedir. Bununla birlikte, jeolojik devirlerden ilkel zaman olarak bilinen Arkean ve Prekambrien devir- lerine ait Çorum Merkez İlçe, Alaca, İskilip, Osman- cık, Mecitözü ve bilhassa Kargı ilçelerinde çeşitli me- tamorfik (başkalaşım) topraklarına rastlanılmıştır. Özellikle 3. jeolojik zamanın kütlelerinden olan jips (kireçtaşı) ve kayatuzu yatakları ile karbon miktarı % 75 kadar olan zengin linyit kömürü yatak- larına (Osmancık, Dodurga yöresinde 30 milyon ton rezervinde ayrıca Alpagut-Zambal-Karakaya-Ayva ve Ovacık Köyünde) rastlanmaktadır. Yine bu zamanın püskürük kütlelerinden olan Trakit, Granit, Bazalt ve Andezit gibi kütle arazisine de Çorum merkez ilçesinde, Kargı, Sungurlu, Ala- ca, Mecitözü, Osmancık ve İskilip ilçelerinde rastlan- maktadır. Tortul kütlelere ise ilin çoğu yörelerinde rastlanmaktadır. Çorum; Alp-Himalaya Orojenezi (Dağ oluşu- mu) olarak bilinen sistem içerisinde yer alan Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde yer almaktadır. Kuzey Anadolu Fay Hattı il merkezinin 20 km. kuzeyinden geçmektedir. İl sınırları içerisinde bulunan dağlar, genel olarak yüksek sayılmayacak niteliktedir. Ortalama yükseltileri 1500 m. dolayındadır. Bunlar Orta Kara- deniz Bölümündeki Canik Dağları ile Ilgaz ve Küre Dağlarının başlangıç noktalarını teşkil eden silsile- ler şeklinde güneye doğru (Bozok Yaylasına) gittikçe alçalırlar. Yükseklikleri 1000-2000 m. arasında de- ğişen tepeleri ile bir taraftan Kızılırmak vadisi kıyı- larında, diğer taraftan Yeşilırmak’ın Çekerek Suyu kıyılarında uzayıp giderler. Çorum dağlarının yüksek kısımları İskilip-Osmancık ve Kargı ilçeleri toprakları üzerindedir. Çorum il sınırları içerisinden geçen Kızılır- mak, Yeşilırmak ve kolları, geçtikleri alanlarda bir- çok vadiler oluşturmuşlardır. Bu vadilere örnek ola- rak Sıklık Boğazı; Hatap Vadisi; Hatap Çayı’nın geçtiği yerde, Harami Vadisi, Dana Boğazı; Seydim Ovası ile Dedesli Ovasını birleştirir. Kırkdilim Vadisi; Çorum- Osmancık-Kargı bağlantısı konumundadır. Çorum Çat Suyunun Cemilbey’e geçtiği yer ise Sacayak Vadi- sidir. Çorum İlindeki akarsular, sularını ülkemi- zin iki önemli akarsuyu olan Kızılırmak ve Yeşilır- mak Havzalarına boşaltırlar. Kızılırmak Havzası; Kızılırmak’ın Çorum İlinden geçen kısmı 182 km.dir. Bu geçiş yerleri Bayat, İskilip, Merkez ilçe, Osman- cık, Kargı İlçeleri ve köyleridir. Yeşilırmak Havzası; Çorum Merkez İlçe’nin büyük bir kısmı, Alaca İlçe- si, Mecitözü ve Ortaköy İlçelerindeki çay ve dereler, Yeşilırmak’ın önemli bir kolu olan Çekerek Irmağı- na bu havzada dökülür. Çorum Çat Suyu (82 km); De- rinçay adını da alan bu su, Eğerci dağından ve Köse Dağından inen dere ve çayların birleşmesinden olu- şur. Çomarbaşı ve Sıklık Derelerini de alarak il mer- kezinin 3 km batısından geçer. Güneyde Yılgınözü ve Hatap Deresi ile birleşir, Ahilyas derelerini de alır ve bundan sonra Çorum Suyu olur. Alaca’dan gelen Bu- daközü ile birleşince de Çorum Çat suyu olur. Meci- tözü İlçesi ve köylerinden geçerek, Amasya ili sınırla- rında Çekerek’le birleşir. Mecitözü Çayı; Kırklar Da- ğından doğar, ilçe merkezine yakın olarak (1-1,5 km) geçtikten sonra Amasya topraklarında Çorum Çat Suyu ile birleşir. Çekerek Irmağı; Ortaköy İlçesi ve topraklarının az bir kısmını sular ve Amasya sınırla- rına geçer.