Çorum Kültür Envanteri

18 adlandırılan döneme ait (MÖ 900–500) elimizde daha fazla bilgi vardır. Boğazköy, Eskiyapar, Pazarlı ve Ala- cahöyük yöresel merkezler olarak gelişmişlerdir. Bunu takip eden yüzyıllara ait Çorum böl- gesinden çok sayıda eser vardır. MÖ 612 civarında neredeyse Orta Anadolu’ya kadar kontrolü sağlayan (Geç) Asur devleti İran’da kontrolü sağlayan Medler tarafından yıkılmıştır. Med kralının Anadolu’yu ele geçirme çabaları Lidya ve Med ordusunun MÖ 585’de tahminen Çorum çevresinde Kızılırmak boyunda yaptıkları savaş tarihe geçmiştir. Savaş sırasında gü- neşin tutulması üzerine iki büyük güç arasında Kızı- lırmak sınır olmak üzere barış yapılmıştır (MÖ 585). Çorum ve çevresi Medlerden sonra Pers kontrolüne geçer. Bu sefer Persler, Lidyalılarla Kızılırmak civa- rında tekrar savaşmışlar, yenilen Lidya ordusu batıya kadar geri çekilmiştir. Makedonya kralı İskender’in Anadolu’yu al- ması ile (MÖ 332) yeni bir dönem başlamıştır. Böl- ge, Helenistik/Galat döneminde(M.Ö. 300–25) Kelt kökenli Trokmi boyunun hâkimiyet bölgesine dâhil olur. İskender’den sonra Anadolu komutanlarından Selefkoslar Çorum ve çevresinde yönetimi sağlarlar. Bunların zayıfladığı dönemde Boğazlardan geçerek gelen Galat’ların bir kolu Anadolu’ya akınlara başlar. Çorum’unda içinde yer aldığı coğrafyaya yerleşirler. Galatlar Anadolu’da dört ayrı bölge oluşturmuşlar- dır. Bunlardan Paflagonya bölgesine bugünkü Çorum ilinin yer aldığı alan ve diğerleri girmektedir. Aynı dönemlerde doğuya doğru genişleyen Roma impara- torluğu Galatlarla işbirliği yapmaktadır. Anadolu’da Roma kontrolünün sağlanmasıyla Galat ülkesi Roma’ya bağlı bir prenslik haline gelir. Daha sonra Galatya krallığı kaldırılarak Roma’ya bağlı bir vilayet haline getirilir. Pontus krallığının Roma İmparato- ru J.Sezar’a yenilmesiyle Pontus ve Galat bölgeleri tamamen Roma’ya bağlanmıştır. Roma döneminde Çorum bölgesi, Roma’nın Kapadokya bölgesine bağ- lıdır. Sonraki Bizans döneminde de Çorum bölgesin- de yerleşim izlerine rastlanmaktadır. Daha sonraki dönemlerde Emevi ve Abbasiler, Bi- zans ile Çorum topraklarında çok mücadele etmişler ancak bir üstünlük sağlayamamışlardır. Selçuklarla birlikte Çorum toprakları Bizans’tan Türklere geç- miştir. Melik Ahmet Gazi o zamanki Nikonya (Çorum) kentini Bizans’tan alarak, Alayuntlu Oğuz boyundan, Çorumlu oymağının başı İlyas beyi bu yeni kente vali olarak atar (1075). Yine aynı boydan Osman Bey de bugünkü Osmancık’ı alır. Danişmend Beyliği zama- nında Çorum, Sivas’a bağlıdır. Anadolu Selçukluları döneminde (1077-1308), Çorum büyük gelişme gös- termiştir. 1200’lere ait bir tutanakta Ulu Cami, Pa- zar Camii, Abdibey Camii, Defterdar Camii, Burhan Kethüda Camii, Nurullah Camii gibi camilerin varlığı anlaşılmaktadır. Ayrıca yine Süleyman Ağa Kütüpha- nesinden bahsedilmektedir. 1243’de Selçukluların Moğollara yenilmesiyle Çorum, bir süre Moğol kont- rolünde kalmıştır. Daha sonra 1308 civarında İlhanlı Devletine bağlı bir il olmuştur. Osmanlı dönemine ka- dar olan dönemde Anadolu Selçuklu Devletinin yıkıl- masıyla karışık ve çatışmalı günler yaşandı. Ankara Meydan Savaşından sonra Osmanlı birliğini sağlayan Çelebi Mehmet, oğlu (1413) II. Murat’ı Amasya’ya vali yapar. Bu dönemde Çorum sancağı Amasya’ya bağlı- dır. Aynı dönemde II.Murat’ın lalası Biçeroğlu Çorum kentinin imarına katkıda bulunmuştur. Çorum, Cumhuriyet Dönemi ile birlikte, 20 Nisan 1924 tarihinde ilk kez kent statüsüne kavuş- muştur. Yaklaşık 12.820 km2 genişliğindeki Çorum toprakları 7.000 yıl boyunca birçok kültürü ve yer- leşimi barındırmıştır. Her dönemde Çorum’un fark- lı bir köşesi tarih sahnesine çıkmıştır. Gerek yollar üzerindeki merkezi konumu gerekse her köşesinde- ki farklı coğrafik özellikleri ile Çorum her dönemde dikkat çeken bir kenttir. Ayrıca kargaşa dönemlerin- de gördüğü tahribat, yıkımlar ve sürekli kontrol deği- şikliği antik dönem yapılarına zarar vermiş ve birço- ğunun korunamamasına yol açmıştır. Ancak coğrafi yapısı ve orta Anadolu bölgesindeki yollar üzerindeki merkezi konumu Çorum’u her dönemde bir anıt kent haline getirmiştir.