Demir Çağı

1.6.3.1. Şehirler ve Mimari Anahtar Kelimeler: Gordion, Gordias, Midas, Frigya Friglerin başkenti Gordion (bugünkü Yassıhöyük köyü) Sakarya Nehri (antik Sangarios) yakınında, Ankara'nın 100 km. güneybatısındaki Polatlı ilçesindedir. Bilinen diğer önemli Frig merkezleri Ankyra (Ankara) ve Dorylaion'dur (Eskişehir). Arkeolojik kazılar, Friglerin başkenti Gordion’un yani Yassıhöyük'ün daha MÖ erken 9. yüzyılda kabartmalı ortostatlarla süslü binalara sahip, çevresi sur ile tahkim edilmiş bir sitadel olduğunu ortaya koymuştur. Ancak bu yerleşmenin adının Gordion olduğunu bildiren herhangi bir yazılı buluntuya rastlanmamıştır. Antik kaynakların ve modern coğrafya araştırmalarının yardımıyla, bu yerleşme Frig Krallığı’nın başkenti Gordion olarak tanımlanmıştır. Gordion, MÖ 9. yüzyılın sonunda, Orta Anadolu’da kendi dönemi için eşi olmayan anıtsal planlı kralî bir yerleşmeye dönüşmüştür. Sitadeldeki teras üzerinde yer alan sıralı yapılar, tahıl işleme ve tekstil üretimi ile ilgili merkezlerdir. Saray Alanı’nda çakıl taşlarıyla meydana getirilmiş mozaik tabana sahip bir yapı, bu tip döşemenin en erken örneğidir. Fildişi kakmalı ahşap mobilyalar ve kaliteli dokumalar gibi lüks mallar içeren Saray Alanı’ndaki en büyük yapı, belki de kralın kabul salonu idi. Tahrip olmuş sitadel içinde bulunan çok miktarda çanak-çömlek ve demir eşyalar, bunlara ait gelişmiş endüstrilerin varlığına işaret eder. Sitadel MÖ 800'lerde sakinlerine zarar vermeyen, fakat birçok maddi kalıntıyı olduğu gibi yerinde bırakan büyük bir yangınla tahrip olmuştur. Dönemin Frig kültürünü ve ekonomisini en iyi şekilde bu yangın sonrası kalıntılardan ve yangının öncesi ile sonrasına ait soyulmamış zengin tümülüs mezarlardan anlayabiliyoruz. Gordias ve oğlu Midas, MÖ 800'deki felaketten sonra Gordion'un yeniden inşaşında rol oynamış olmalıdır. Yeni sitadel, tamamen eskisinin üzerini kaplamaktadır. Sitadeli inşa edenler, eskisinin birçok özelliğini tekrar etmiş ve yeni yapıla da öncekileriyle aynı işlevleri yüklenmiş olmalıdır. Yeni inşa edilen bu sitadel, Gordion'a MÖ 4. yüzyılın ikinci yarısına kadar 300 yıl hizmet etmiş olmalıdır. Orta Anadolu'nun batı kesimi Demir Çağı'nda genellikle "Frigya" olarak adlandırılmasına rağmen, Kızılırmak’ın doğusunda kalan bölgenin tanımı için ortak bir isimde uzlaşılamamaktadır. Türk ve yabancı bilim adamları tarafından kazılan Alaca Höyük, Alişar Höyük, Boğazköy, Kaman-Kalehöyük, Kerkenes Dağ, Maşat Höyük ve Pazarlı gibi birçok merkezde, Demir Çağı’na ait önemli bulgular açığa çıkartılmıştır. Dağlık Frigya Bölgesi'ndeki kale tipi yerleşmeler ve bu yerleşmelerin çevresinde yer alan kaya anıtları ise Frigler'in geride bıraktığı en önemli mimari yapılardır. Bunlar, Frigler'in ulaştığı yüksek düzeydeki taş ve kaya işçiliğinin somut belgelerini oluşturmaktadır.