Demir Çağı

1.6.3.3. Dil ve Din Anahtar Kelimeler: Frigçe, Kybele, Matar. Frig yazısına ait örneklerin çoğu, Gordion’da yeniden inşa edilen sitadel zamanına aittir. Yazı Yunan alfabesinden uyarlanmıştır. Yazıtlar oldukça kısadır ve Frig dili hakkında az şey bilinmektedir. Frigya ve Orta Anadolu'nun doğu kısımlarında, MÖ 8. yüzyıldan itibaren Frig dilinde yazıtlar görülmektedir, ama bunlar adak yazıtları ile sınırlıdır ve tarihî olaylar hakkında hemen hemen hiç bilgi vermezler. Frig yazılı belgelerinin suskunluğu karşısında, Frigleri ve onların yarattığı uygarlığı anlamamıza Homeros, Herodotos, Strabon, Plinius gibi Eskiçağ yazarlarının vermiş olduğu bilgiler ve arkeolojik kazılarla gün ışığına çıkartılan buluntular yardımcı olmaktadır. Frig dininin öne çıkması da bu döneme rastlamaktadır. Friglerin baş tanrısı, ana tanrıça ya da doğa tanrıçasıydı. Bu tanrıça genellikle, Kybele olarak adlandırılmasına rağmen, Frigler ona sadece Matar, yani "Anne” demekteydiler. Gordion'da bu tanrıçayı tasvir ettiği düşünülen birkaç taş heykel bulunmuştur. Tümülüsler, Gordion'da olduğu gibi, çoğunlukla Orta Anadolu'nun Demir Çağı'ndaki tipik gömü geleneği olarak düşünülmüştür. Ankara, Kerkenes Dağ ve Kaynarca’da benzer mezarlar bulunmuş olmasına rağmen, bunların toplumun üst kesimlerine ait bir geleneği yansıttığı unutulmamalıdır. Sıradan insanların gömüldükleri mezarmlar, Boğazköy Aşağı Şehir'de görülen kremasyon mezarları gibi çok daha basittir. Frig dilindeki yazıtlar ve Frig sanat eserleri, Matar yani Ana olarak bilinen tanrıçanın, Frig halkının ana tanrıçası olduğunu ortaya koymaktadır. Yazıtlarda "Matar Areyastin" veya " Matar kubileya/kubeleya" olarak da geçen bu tanrıça, Frig sanatında ikonografik olarak betimlenen tek tanrıçadır. Frig Vadileri'ndeki anıtsal ya da küçük ölçekli kült anıtları, Ana Tanrıça Matar Kubileya için yapılmıştır. Foto 1 : Aslankaya Kybele açıkhava tapınağı (Friglerin Gizemli Uygarlığı, s. 141 T.C. Kültür Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü , Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007)