Demir Çağı

1.6.4.1. Şehirler ve Mimari Anahtar Kelimeler: Lydia Mimarisi, Sardeis, Tümülüs Lydia Krallığı’nın egemenliği altındaki toprakların genişliği ne olursa olsun başkent her zaman Sardeis olmuştur. Manisa İli, Salihli İlçesi’ne bağlı Sart kasabasının yakınlarında yer alan kent, Bozdağ’ın (Tmolos Dağı) kuzey eteklerinde, Gediz (Hermos) ovasına hakim bir noktadadır. Homeros’ta “Hyde” olarak geçen kentin adı, M.Ö. 7. yüzyılda Sardeis olarak anılmaya başlanmış, M.Ö. 547’de Persler’in eline geçince Sparda adı ile batı satraplığının başkenti olmuştur. Antik kaynaklarda Sardeis haricindeki Lydia kentlerinden fazla bahsedilmemektedir. Bu durum bazı bilim adamlarının Lydia'nın tek merkezli (Sardeis) ve bu merkezin etrafında tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanların yaşadığı çevre köylerin yer aldığı bir bölge, ayrıca Sardeis'in de yönetici ve asil sınıfın ikamet ettiği endüstri ve ticaret merkezi olduğunu düşünmelerine neden olmuştur. Lydia Krallığı'nın en parlak dönemi olan M.Ö 7. ve 6. yüzyıllara ait olan arkeolojik bulgular kapsamlı bir şekilde sadece Sardeis kentinden elde edilmiştir. Krallığa ait saray ya da diğer kamu yapılarının bulunduğu, doğal bir kale görünümündeki akropolünün teras duvarları dikdörtgen kesme taş bloklardan yapılmıştır. Aşağı kent akropolün kuzey ve batı eteklerinde kurulmuştur. Dönemin önemli ticaret merkezlerinden biri olan Sardeis’te yapılan çalışmalar, kentin batı kesiminde ticari yapıların ve çeşitli atölyelerin varlığını ortaya koymuştur. Bunlardan en önemlisi "Kuzey Paktolos" olarak adlandırılan alanda 1960’1ı yıllarda yapılan kazılar altının arıtıldığı bir işliğin varlığına işaret etmektedir. Sardeis’te halkın yaşadığı konutların genel özelliği, taş temel üzerine kerpiç duvarlardan yapılmış, tabanı sıkıştırılmış kil döşemeden oluşan, birbirine bitişik bir veya iki odalı olmasıdır. M.Ö. 6. yüzyıl yapılarında renkli kabartmalarla bezeli pişmiş toprak levhaların ve çatı kiremitlerinin kullanıldığı görülmektedir. Lydia’da gömü geleneği ve mezar mimarisi, basit taş lahit mezarlardan kaliteli taş işçiliğine sahip oda mezarları ve görkemli tümülüs tipi mezarlara kadar çeşitlilik göstermektedir. Özellikle Lydia kralları ve kraliyet ailesi mensupları için yapılmış olan anıtsal, görkemli tümülüsler Sardeis’te, Göl Marmara yakınlarındaki Bin Tepe mezarlık alanında ve Uşak sınırındaki Bagis'te (Güre) yer almaktadır. Bu tümülüsler özenli taş işçiliğine sahip bir ya da iki mezar odası ve giriş koridorundan (dromos) oluşmaktadır. Tümülüslerin tepesinde genellikle phallos şeklinde bir taş işaret bulunmaktadır. Bin Tepe'deki tümülüsler arasında en büyüğü, Herodotos’un Mısır ve Babil anıtları ile karşılaştırdığı, Kroisos'un babası Alyattes'e ait olan tümülüstür. Foto 1: Sardeis (Özgen, İ., Öztürk, J., Heritage Recovered the Lydian Treasure (1996) s. 23, Fig. 22)