Demir Çağı

1.6.4.3. Yazı, Dil ve Din Anahtar Kelimeler: Lydia dili, Lydia yazısı, Kybele Anadolu’nun yerli halklarından biri olan Lydialıların dilleri de diğer Anadolu uygarlıkları ile benzerlikler gösterir. Lydia dili Hint-Avrupa dil ailesinin Anadolu grubuna aittir. Lydialıların dili ve kullandıkları yazı sistemi hakkındaki bilgiler, verilerin azlığı nedeniyle kısıtlıdır. Sikkeler, graffiti , seramik ve mühür gibi objeler üzerindeki kısa yazıtların dışında kalan yazıtların çoğu mezar ve adak taşlarında görülür. Ele geçen bilingual (çift dilli) yazıtlar Lydia dilinin anlaşılmasına katkıda bulunmuştur. Yunan alfabesi ve Anadolu’da kullanılan diğer alfabelerle benzerlik gösteren Lydia alfabesinde 26 harf bulunmaktadır. Lydialıların kullandıkları yazı sisteminin genellikle sağdan sola olduğu, ancak özellikle erken örneklerde soldan sağa doğru yazılışın da olduğu bilinmektedir. Lydialıların yazısı M.Ö. 3. yüzyıla kadar, Lydia dili ise M.Ö 1. yüzyıla kadar varlığını sürdürmüş daha sonra yerini Yunancaya bırakmıştır. Lydia uygarlığı kültür ve sanat alanında olduğu gibi inanç sisteminde de hem Anadolu hem de Yunan özellikleri taşımaktadır. Lydia dininde de doğa, tapınmanın odak noktasıdır. Anadolu’da önemli bir yeri olan Ana tanrıça Kybele (Kybebe, Kubaba) inanışı Lydia dininde geniş yer tutar. Kybele kültünün izlerine Sardeis’teki altın arıtma işliğinde, mermer tapınak modellerinde ve kabartmalarda rastlanmaktadır. Herodotos M.Ö. 499 yılında Perslere karşı düzenlenen Ionia İhtilali sırasında Sardeis’teki Kybele’ye adanmış tapınağın da yakılıp yıkıldığından bahseder. Tanrıçanın onuruna düzenlenen ritüellerde rahibelerin müzik eşliğinde dans ettiği ve saçlarından kestikleri bukleleri tanrıçaya sundukları, rahiplerin ise hadım edildiği bilinmektedir. Lydia mezarlarının yakınlarında bulunan falluslar, Lydia inanç ve ritüellerin bir parçasını simgelemektedir. Kybele ile bağlantılı olarak Atys, ay tanrısı Men, savaş tanrısı Kandaules de Lydia’da tapınım gören tanrılardandır. Lydia tanrıları ve kültleri hakkındaki bilgiler Lydia Krallığı'ndan sonraki dönemlerde daha fazladır. Kybele gibi bir doğa tanrıçası olan Artemis (Artimu), M.Ö. 6. yüzyıldan Erken Hristiyanlık Dönemi’ne kadar tapınım görmüştür. Tanrıçanın en önemli kutsal merkezi Sardeis’teki Artemis Tapınağı’dır. Doğu kökenli bir tanrı olan Bacchus (Dionysos) da Lydia’nın önemli tanrılarındandır. Adına düzenlenen törenlerde şarap içerek sarhoş olunduğu ve vahşice dansların yapıldığı bilinir. Lydia’da Pers egemenliğinin sonlarına doğru kültür ve sanatta olduğu gibi inanç konusunda da Yunan etkileri ağır basmaya başlar. Çeşitli yazıtlarda ve sikkelerde Kore, Demeter, Hera ve Zeus'un Lydia'da tapınım gördüğüne dair bilgiler yer almaktadır. Kaynak: Akurgal, E., Anadolu Kültür Tarihi (2000). Bean G. E., Eski Çağda Ege Bölgesi (1995) Herodotos, Herodot Tarihi (1991) Melchert, H. C., “Lydia”, The Cambridge Encyclopedia of the World’s Ancient Languages (ed. R. D. Woodard) (2006) 601-668. Perrot, G., History of Art in Phrygia, Lydia, Caria and Lycia (1892) Umar, B., Lydia (2001)