Demir Çağı

1.6.8.2. Sanat, Yazı, Dil ve Din Anahtar Kelimeler: Sanat, yazı, dil ve din İonia kentlerinin, özellikle M.Ö. 7.yy’ dan itibaren orientalizan seramik ve M.Ö.6 yy’da ise Kıta Yunanistan etkisinde üretilen siyah ve kırmızı figür seramik yapımı üretim merkezleri arasında yer almaları seramik yapımı ve vazo ressamcılığında ulaştıkları başarıyı ortaya koymaktadır. Yine aynı dönemde Ephesos, Miletos, Samos gibi İonia kentleri, kendi stil özelliklerini yansıttıkları serbest heykeltıraşlık eserlerinde Kıta Yunanistan’daki meslektaşları ile yarışacak duruma gelmişler ve yontu sanatının gelişiminde de önemli rol oynamışlardır. Serbest heykeltıraşlık eserlerinin yanı sıra mimariye bağlı heykeltıraşlık eserlerinde de yeteneklerini sergileyen Ionialı heykeltıraşlar en önemli eserlerini Arkaik dönemde Ephesos Artemis Tapınağı kabartmalı sütunlarında sergilemişlerdir. M.Ö.7. ve 6. yy.’da olduğu gibi Hellenistik ve Roma döneminde de İonia kentlerinde seramik üretiminin ve heykeltıraşlık okullarının faaliyetlerinin devam ettiği bilinmektedir. İonialılar, kentlerinin kuruluşunda rol oynadıklarına inandıkları tanrı ve tanrıçalar için kent merkezlerinde tapınaklar, sunaklar, kutsal alanlar inşa etmişlerdir. Bu tanrı ve tanrıçalar bezen dönemin siyasi ilişkilerine bağlı olarak kökenleri Anadolu dışından olan tanrılar arasından seçilmiştir. Örneğin tanrıça Athena’yı Priene, tanrıça Hera’yı ise Samos baş tanrı olarak seçmiş ve kutsal alanlar inşa etmişlerdir. Ancak bu kentlerin aksine Ephesos gibi diğer bazı Ionia kentleri ise Neolitik dönemden beri Anadolu’da var olan ana tanrıça kültü geleneğini devam ettirmiş ve Anadolulu bir tanrıça olarak kabul edilen Artemis’i kentlerinin baş tanrıçası olarak kabul edip tanrıça adına kutsal alanlar inşa etmişlerdir. Anadolulu bir diğer tanrı olarak kabul edilen Apollon için ise Didyma’da Anadolu’nun en büyük tapınaklarından bir tanesi inşa edilmiştir. Diğer tüm Akdeniz havzasındaki kentlerde olduğu gibi İonialılar da Arkaik dönemden itibaren ion lehçesinde, Grek alfabesi ile oluşturdukları yazıyı kullanmışlardır. Yazının kullanılması ile birlikte bir sanat, bilim ve kültür merkezi olarak tarih sahnesinde yerini alan Ionia’da çok sayıda filozof ve edebiyatçı yetişmiştir. Ünlü doğa filozofları Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes Ionialıdır. Ayrıca sözlü gelenekten gelen, dünyanın bilinen ilk edebiyatçılarından biri olan, İlyada ve Odysseia’nın yaratıcısı ve derleyicisi ünlü Homeros’un da İonialı olduğu düşünülmektedir.