Gagauzların İlkyaz Yortuları (Bayramları) Adetler ve Onlara Bağlı Folklorik Unsurlar

119 Gagauzların İlkyaz Yortuları (Bayramları) Adetler ve Onlara Bağlı Folklorik Unsurlar Gelenek, Görenek ve İnançlar kırmızı ve beyaz iplikten yapılmış olan bir nişan, göğsümüzün sağ tarafına takılmaktadır. (SA- BATİNOVA, D. 1998:92) Altay dağlarındaki Şamanist Türk halklarındaki ilkyaz bayramları ile Moldova’daki Hristi- yan Gagauz Türkleri’ndeki ilkyaz bayramları arasında birçok ortak yönler bulunmaktadır: Evlerin temizlenmesi, bayramlık giysiler, giyim şekli, insanların bir araya gelmesi, sofraların üzerinde bulunan ekmek çeşidi, daha çok süt ürünlerinden yapılması vb. Ondan sonra oyunlar, güreşler, at yarışları; insanların birbirlerine yaklaşımları, aralarında dargınlıkların son bulması gibi şeyler Türk halkları arasında gözlenmektedir. Moldova’da toplu yaşayan Ortodoks-Hristiyan Gagauzların ilkyaz bayramları ile diğer Türk halklarının Nevruz (Yenigün) bayramları arasında birçok ortak yanlar bulundurmaktadır. Gagauz- ların ilkyaz bayramlarına özgü âdetler ve onlara bağlı birçok semboller vardır. Bunların bazıları dinî âdet ve sembollerden etkilenmiş ise de dinden bağımsız olarak gelişmiş onları da vardır ve bunlar bugüne kadar muhafaza edilmiştir. Nüfusun çoğunluğunun köylerde tarım ile uğraşan ve kırsal bir hayat süren halktan oluş- ması sebebiyle Gagauzlarda ilkyaz yortularındaki âdetler, soğuk hayatın ısınmasını yenilenmesi- ni gösterir. İlkyaz bayramları arasında temizlik ve yenilenmeye dayalı âdetler olduğu gibi hasta- lıktan ve kötülükten korunmak için de âdetler vardır. Evler, çatılar, ambarlar ve ahırlar temizlenir. Bu yenilenme ve temizlenme fikri, insanların ruhlarını temizlenmesinden başka insanlar arası ilişkilerin de temizlenip yenilenmesini kapsar. Bütünsel olarak bakılırsa ilkyaz kutlamaları toplum- sal hayatın yenilenme sürecine katkıda bulunmaktadır. Tabiatın yenilenmesine bağlı olarak insanların onun bir damarı gibi kendilerini yenilemele- ri sürecini gösteren en önemli adetlerden biri Prost etmek ve prost olmak (affetmek ve affedilmek) âdetidir ilkyaza özel bu ritüeldir. Affetme töreni insanların vücutlarının kuvvetlenmesine, insanla- rın birleşmelerine ve barış içinde yaşamalarına hizmet etmektedir. Dost, ahbap, soy, akraba arasındaki küskünlükler aradan kaldırıldığında yapılan yanlış- lıklar geçmişte bırakılıp geleceğe bakıldığında toplumsal yaşamın daha uyumlu bir biçimde iler- lemesi mümkün olmaktadır. Gagauzların arasında affetme ve affedilme âdetinde önemli bir sembol de ateştir. Burada ateş ve mum yakmanın işlevi, koruma ve temizlenmedir. Ateşin; dünyayı temizlediği, hastalıkları ve kötülüğü yok ettiği ve insanlara yaşama kuvveti verdiğine inanılır. Aile içinde affetme âdeti bütün aile fertlerinin birbirinden af dilemesi ile gerçekleşir. Yetişkin ve başka evde yaşayan ya da kendi ailesi olan çocuklar baba evine gelirler. Onlara ek olarak aile büyüklerinin vaftiz ettiği yakınları da ziyarete gelir ve af dilemeye katılırlar. Evin annesi mum yakar ve gelenlere bu mum ile haşlanmış yumurta verir. Burada ateş ruh temizliğini ve yaşam bütünlüğünü sembolize eder ve onları koruyucu bir rol oynar. Af dileme sırasında önce yaşça daha küçük olan kişiler af diler ve bu sırada büyüğün elini öper. Daha sonra büyük küçüğün elini öper ve en son olarak da küçük tekrar büyüğün elini öper. Öte yandan, Paskalya öncesinde yedi hafta boyunca tutulan oruç başlamadan önce (bu