Gelenek, Görenek ve İnançlar

359 Karakalpak Kültüründe Tabu ve Örtmeceler Gelenek, Görenek ve İnançlar qayt-: Ölümden dönmek, ölümden zorla kurtulmak. jerle-: Ölüyü gömmek, defnetmek. köz jum-: ağız. Ölmek. Jan tapsır-: ölmek, canını teslim etmek. Köz jum-: Ölmek, dünyaya gözlerini kapatmak. qan : ağız. ölüm, ecel. Qara kiy-: Ölü evinin kadınlarının kara elbiseler giymesi. Qaytıs bol-: 1. Ölmek, vefat etmek . Qaza : ölüm, ecel. qaza bol-: Ölmek, bu dünyadan göçmek. Qaza jet-: eceli gelmek, öleceği zamanı gelmek. qaza tap-: Ölmek, vefat etmek. qazağa uşıra-: ölmek, vefat etmek. Müsiybet : Ölüm. nabıt : Ölüm, ecel. şiyrin jannan keş-: ölüme razı olmak, tatlı candan geçmek. şiyrin janı közine körin-: üzülmek, acı çekmek, tatlı canı gözüne görünmek. zawal: Ölüm, zeval; ceza. Karakalpaklar arasında (Kazak, Kırgız ve diğer bazı halklarda da görülür) esittirüw deni- len bir halk edebiyatı türü vardır ki, özellikle ölüm olaylarını ölenin yakınlarına haber vermek için oluşturulan metinlerdir. Eski devir Karakalpak halkının tarihinde savaş ve kırgınlar çoktur. Bu de- virler, kiminin babadan, kiminin anadan ayrıldığı zamanlardır. Onların çoğu da halk kahramanları olup, onların ölümünü “işittirmek”, çok müşkül bir hadise idi. Bu yüzden de bunun gibi insanların ölümünü duyurmak için, halk içinde itibarlı bey, sözünde usta kişiler, şair ve ozanlar seçilirdi. Onlar, vuku bulan hadiseyi (ölümü) hemen söylemeyip, sabırla ve akıllıca, üstü kapalı bir şekilde, imalı olarak ifade ederlerdi. Mesela Cengiz Han’ın çocuğu Çuçi Han öldüğü zaman, Kıpçak ozanı Kotan: Teñiz bastan bılğandı , deniz baştan bulandı, Kim tıñğızar he hanım! Kim durultur he hanım! Terek tüpten jığıldı, ağaç dipten yıkıldı, Kim turğızar he hanım! Kim kaldırır he hanım! demiş. Buna cevap olarak Cengiz Han: Teñiz bastan bılğasa, deniz baştan bulansa, Tıñğızar ulım Joşıdur! Durultacak, oğlum Çuçi’dir! Terek tüpten jığılsa, ağaç dipten yıkılsa, Turğızar ulım Joşıdur! Kaldıracak, oğlum Çuçi’dir! diye cevap verir. Bundan sonra Ozan Kotan, aynı sözleri tekrarlar. En sonunda han: Közimniñ jası tögildi, gözümün yaşı döküldü, Sum paymanam tolmasın, som peymanem dolmasın. Kabırğam kattı sögildi, kaburgam katı söküldü, Joşı ölgen bolmasın. Çuçi ölmüş olmasın.