Kahramanmaraş’ta Bakırcılık Sanatı

360 Prof. Dr. Mehmet ÖZKARCI T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı yapmak daha çok tercih edilmiştir. Dövme tekniği ile yekpare elde edilecek ürünler, “ Çukurlama (Çökertme)” ve “Toplama” usulü ile yapılmaktadır (Kayaoğlu, 1991: 32). Bir kabın yapımında bakır levhayı tokmak ve çekiçle dövmek suretiyle kenardan başlaya- rak kademe-kademe çukurlayıp dibe kadar inme “çukurlama (çökertme) usulü” dür. (Kayaoğlu, 1984: 222) Çökertmede kap ne kadar uzun süre çekiçlenirse o kadar derin ve ince olmaktadır. Dövülerek sertleşen bakır dağılmaması ve çatlamaması için arada bir tavlanmaktadır (Sözer, 1998: 44). Sığ ve ağzı geniş olan tabak, sini, sahan, tas gibi kaplar genellikle içten çekiçlenerek, çukurlama usulü ile yapılmaktadır. Yekpare bakır kap yapımında çukurlama usulünün tersine dipten başlayarak ağza doğru çıkma ise “toplama usulü” dür (Kayaoğlu, 1984: 223). Yüksek ve derin kaplar, genellikle dıştan çekiçleme uygulanarak, “yükseltme usulü” ile yapılmaktadır. Yükseltme usulüyle daha köşeli, çökertme usulüyle daha yuvarlak bir profil elde edilmektedir. Toplama yönteminde, kabın önce kaidesi belirlenir ve kaideden başlayarak üst kenara doğru şekillendirme yapılır. Toplama denilen yöntem diğerine nazaran daha zor ve meşakkatlidir. “Oluklama” tabir edilen bir işleme başlar, çekiçle dövülerek oluklar “toplanır”, bir yukarıdan tekrar oluklanır, tekrar toplanır. Bu işlem sıra- sında çekiçlenmekten sertleşen bakır sık sık ateşte tavlanarak yumuşatılır. Dövme yöntemiyle elde edilen ürünler tek parçadan oluştukları gibi, özellikle çok büyük ürünler, birkaç parçadan da oluşabilmektedir. Parçalı olanlarda, her parça ayrı olarak dövülerek elde edildikten sonra, (per- çinleme, lehimleme, kaynak) yapılarak birleştirilmektedir. Ayrıca dövme tekniğiyle yapılan bakır eşyaların sap, tutamak ve kulp kısımları daha çok tunç, demir ve pirinç gibi madenlerden döküm tekniğiyle yapılmaktadır. Dövme tekniğinde bakır kap yapımı oldukça zor olduğu için günümüzde dövme bakırcı- lıkta bir gerileme görülmektedir, üretimi daha kolay ve maliyeti daha ucuz olan makinalaşmaya doğru gidilmektedir. 2.2. Sıvama Tekniği: Kahramanmaraş’ta bakır eşya üretiminde “Sıvama Tekniği” seri üretimde kullanılmakta- dır. Bakır eşyayı şekillendirme işleminde, “sıvama makinası (torna)” adı verilen el ve çoğunlukla da elektrikle çalıştırılan torna tezgâhlarından yararlanılmaktadır. Şekillendirme işleminde, yuvar- lak şekilde hazırlanmış bakır levha, sıvama tezgâhındaki yerine yerleştirildikten sonra, âletin ça- lıştırılmasıyla döndürülmeye başlanır. Tornada dönen bakır levha üzerine çaputla madeni yağ sürülerek bakırın mazgaradan zarar görmesi engellenir. Döndürülen bakır levhayı şekillendirmeyi yani sıvamayı yapan usta tarafından “mazgara” adı verilen bir demir el aracı yardımıyla, tekniğine uygun şekilde çelik kalıba sıvanır ve kap kalıbın şeklini alır. Bu işlemler devam ederken, bakırın uç kenarlarını düzlemek, yumulmasını önlemek için el ağacı; bakırın uç kısımlarındaki eğriliği düzlemek için bıçak (elmas); bakırın üzerindeki pürüzleri düzlemek için de düz mazgara denilen demir çubuk kullanılır. Daha sonra kabın içerisindeki kalıp çıkarılarak aynı işlem tekrarlanır. Sı- vama yöntemiyle şekillendirmede hammaddeyle elde edilmiş bakır levha kullanılmaktadır. Bakır ürünler, sıvamadan sonra perdah makinesi ile ya da eski yöntemle perdah çekiçleri ile son şekli verilmek üzere perdahlanmaktadır. Torna tezgâhında yapılan sıvama tekniği, 1950’li yıllardan sonra yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.