Kalkolitik Çağ

1.4.2. Sanat Anahtar Kelimeler: Türkiye, Kalkolitik Çağ, işlikler, duvar resmi, heykelcik, bezekli çanak çömlek. Kalkolitik Çağ’da da sanat ürünleri büyük ölçüde zanaatlar içinde gelişir. Bunlar duvar resimleri, plastik sanat eseri olan heykelcikler, kap kacak bezemeleri, takı, mühür gibi örneklerle temsil edilir. Bu ürünlerin yapıldığı işliklere Kalkolitik Çağ’ da daha yaygın olarak rastlanır. Burdur- Hacılar’ da çömlekçi, Kırklareli- Aşağı Pınar’ da takı, Manisa- Kulaksızlar’ da taş kap ve heykelcik, Mersin Yumuktepe, Elazığ Norşuntepe ve Tepecik’ de madenci işlikleri kolların çeşitliliğini ve yayılımın genişliğini belirtir. İşlikler el sanatı bu ürünlerin yapımında kullanılan aletler ve üretim aşamalarını göstermesi bakımından önemlidir. Bu çağın duvar resimleri, daha erken olan geometrik bezekli biri Karaman- Can Hasan’da, geç örnekler ise Fırat kıyısındaki yerleşimlerde Norşuntepe, Değirmentepe ve Arslantepe’ den tanınır. Son gruptakiler Neolitik Çağ duvar resimlerinden tamamen farklı, şematik bir stildedir. Birinde bir geyik, diğerinde güneş, bitki ve geometrik motifler, sonuncusunda bazı simgesel motifler ile üstünde gölgeliği olan kızak biçimli bir arabada taşınan seçkin bir birey gösterilir. Kil ve taştan yapılmış heykelciklerin stillerinde değişiklik olur. Önceki çağın plastik, çoğu zaman abartılı ifadeleri yerini daha az ayrıntılı, stilize olanlara bırakır. Kalkolitik Çağa özgü damga mühürlerde ise çoğunlukla geometrik, bunların yanında Doğu ve Güneydoğu Anadolu’ da Mezopotamya kültürleri ile ilişkileri gösteren figür bezekli örnekler üretilir. Bölgesel özelliklerin en fazla kendini gösterdiği dal olan çömlekçilikte biçimlerde artış görülür. Bezekli çanak çömleklerin bir kısmı bu dalda birer sanat ürünü halini alır. Kapların bir kısmı boya, kabartma, çizi veya baskı tekniklerinde bezenir. Boya bezekli örneklerde bölgesel özellikler daha belirgindir. Göller bölgesine özgü boyalı kaplar, Hacılar’ da saptanan işliğe göre büyük olasılıkla bu yerleşimde geliştirilmiştir. Bölgenin kırmızı üstüne beyaz veya tersi renklerde boyanmış kapları, her bölgede görülen geometrik motifler ve bölgeye özgü olan soyut motiflerden geliştirilen değişik kompozisyonlarla bezenir. Can Hasan’ da ise krem veya beyaz zemin üstüne kırmızı, kahverengi boya ile yapılan geometrik motifli bezeme yapılır. Çoğunlukla siyah renkli kaplara uygulanan bir yöntemde, çizilerek yapılan motifler bazen beyaz bir macunla doldurularak karşıt renklerle de bezenir. Bu tür bezeme farklı bölgelerde yaygınlaşır. Değişik bölgelere özgü bezemeler ve yeni kap biçimlerinin etkileri, komşu kültürlerden başlayarak daha uzak mesafelere kadar ulaşır. Bu etkiler sadece Türkiye içinde değil günümüz sınırları dışındaki bölgelerle de ilişkilerin olduğunu kanıtlar. Örneğin Marmara ve kuzey Ege’ de hem Balkan hem de Anadolu özellikli biçimler ve bezemeler görülür. Öte yandan Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Halaf ( Suriye) ve Ubeyd (Irak) tipi kaplar o alanlarla sıkı ilişkilerin olduğunu belgeler. Kendine özgü motif, renk ve kompozisyona sahip bu boyalı kaplar eski yakın doğuda geniş bir yayılım gösterir. Ticari olarak üretildikleri düşünülen Halaf türü kapların Anadolu’ da ithal örnekleri yanında yerel taklitleri de yoğun olarak yapılır. Bu ilişkiler sadece ithal ve onların taklitlerinin yapımı düzeyinde kalmaz Geç Kalkolitik dönem başından itibaren Ubeyd kültüründe geliştirilen bir teknoloji olan çark kullanımı da bölgeye gelir. Böylece bu kültürle ilişkili olan bölgelerde ağır dönen çarkta yapılmış seri üretimlere geçilir.