Karagöz Müziğinin Anonimleşme Süreci

245 Karagöz Müziğinin Anonimleşme Süreci Müzik, Oyun ve Eğlence Kuklacılık bir ülkenin halk geleneğinde çok sağlam kökleşmiş halk sanatlarından biridir 9 . Çalışmamızın temel noktası olan Karagöz geleneği içerisinde ilksel dönemin tortularını görmek mümkündür 10 . Türk dünyası coğrafyasında yaşayan kukla gelenekleri ve Ortadoğu’da en popüleri olan Karagöz sanatı içerisinde uzak Asya’da yaşayan çağdaşları arasında ortak özellikler dikkat çekicidir. Bu ortak unsurlardan biri de müziktir. Yukarıda belirttiğimiz gibi hareket ve müzik dra- mın 11 temelini oluşturmaktadır. Asya kukla geleneği müziksiz düşünülemez, her bölgede oyna- tılan kukla geleneğinde müzik merkez noktada durmaktadır. Tilakasiri’nin eserinde (2008) tespit ettiğimiz Asya’da kukla ve müzik ilişkisi şu şekildedir: Kuzey Hindistan “kukla sanatında kuklaları oynatan kuklacı, “dolak” çalan bir davulcu ve bir kadın şarkıcı” vardır. Şarkıcılar, müzisyenler, anlatıcılar genellikle kadındır. Güney Hindistan kuklacılığında köylere yağmur yağdırmak ve has- talıkların yayılmasını engellemek için oynatılır. Bu ipli kukla geleneğine “bommalattam” denir. Bommalattan kendine has müzik ve dans hareketleriyle sergilenir. Ayrıca profesyonel şarkıcıların yaptığı müzik miridangam davullarının ritmik notalarıyla süslenir. Bunlara ek olarak küçük ziller, flüt ve klarnet de kullanılır. Sözlü klasik müziğinin (ragaların) en iyi örneklerinden bazıları da bu oyunlarla ilişkilendirilir. Farklı bir kukla geleneği de olan sutrada-bombe vardır, bu kuklaların oynatımı Java oyununu yürüten Dalangaya benzer bir usta olan Bhavagatar’ın altında özel bir eğitim gerektirir. Bu eğitim şekli Basvanappa adlı yetenekli bir sanatçı tarafından geliştirilmiş bir tekniktir. Bu teknik sayesinde halk müziği geliştirilmesini özellikle de (Raga) şarkılarını söy- lenmesinde teşvik etmiştir. Japonya’da joruri melodileriyle kombine edilerek samisen tarafından yapılan müzik, tiyatro meraklılarına sadece yeni bir tiyatral biçim sunmaz, ama aynı zamanda da tiyatro müziğinin gelişiminde de önemli bir rol oynar. Seylan dilinde kuklaya bebek anlamına gelen rukada denilir. Kuklanın tiyatro amaçlı kullanılması, yerel dilde nadagama adıyla bilinen bir halk oyunun operet türünden gelmektedir. Nadagama metinleri müzikle icra edilir. Tayland kukla üslubu şarkılar eşliğinde hikâye anlatımı, saw-oo kemanıyla beraber, bu Çin kukla gösterisinin ayrılmaz bir parçası olmuştur. Kukla oyununda kullanılan müzik aletleri geleneksel Tayland ens- trümanlarıyla Çin enstrümanlarının karışımıdır. Bunlar peephat, khrueng hah, khrueng yai, saw oo, klong tok taew ve Çin savaş gongudur . Tayland kukla oyununda müzikal bir giriş yapılır. Seyircinin dikkatini toplamak için, başta gösterinin bir özeti verilir. Yukarıda belirtilen enstrü- manlar saw-oo kemanıyla akort edilir ve Çince yapılmış besteler çalmaya başlar. Kamboçya gölge oyununda müzikal eşliği: 2 sralay, 2 ksilofon, 2 takım yuvarlak gong, yatay bir davul ve 2 büyük güğümden yapılma bir davul içeren pinpeat orkestrası tarafından sağlanır. Bunlar, oluşum, savaş, üzüntü ya da acı ve dönüşüm diye adlandırılan dört değişik durum için kullanılan beste- lerdir. Malay gölge oyunu. Kelantan gölge oyununda İslamiyet etkisi, geleneksel tanrılar yerine Müslüman peygamberlerin anlatıldığı dini şarkılar dışında çok belirgin değildir. Burada güçlü bir Java etkisi görülür. Endonezya’da gamelan orkestrasının gonglar, çanlar, ziller ve yaylı sazlarla yaptığı müzik, gölge oyunu için ve oyunun anlatımı için iyi bir eşleştirme olmuş, hatta büyük bir müzikalitesi olan ulusal bir orkestraya dönüşmüştür. Wayan Kulit Endonezya’nın her yönüyle kül- türünü yansıtmaktadır. Giriş bölümü başlamadan önce dalang 50-60 tasvir çıkarır ve arkasında ona müzikle eşlik eden gamelan orkestrası bulunur. Müzik aletleri davullar (küçük, büyük), çeşitli ebatlarda gonglar, ağaçtan yapıldığı kadar metalden de yapılmış ksilofana benzer pek çok ens- 9  (Tilakasari, 2008;) 10  Günümüzde Asya’da ve Türkiye’de yaşayan gölge oyunu geleneğinde devam eden oyuna başlarken ölmüş atayı anma ona biat etme bu görüş hakkında genel kabuldür 11  Pischel kukla oyununun aslında dramatik temsilin en eski biçimi olduğunu belirtir (Tilakasiri, 2008;19)