Karagöz Ustası Sefer Mehmet Efendi Ve Gün Yüzüne Çıkmamış El Yazması Karagöz Oyunları

452 Yrd. Doç. Dr. Zehra KIMIŞOĞLU T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı sonrası olduğu kesindir . ‘Yalova Safası’nın mukaddime ve muhavere bölümleri ‘fasıl’ başlıklı kısımda bulunur ve asıl fasıl kısmı ise oyunun adını taşır. Atatürk kitaplığı belediye yazmaları arasında K.1506 nu- maralı kayıtta sadece ‘Meyhane Âlemi, İstanbul Akşamları’ yazılı ön kapak bulunurken K.1507 numaralı kayıt ise boştur. Yani sekizinci oyunun içeriği ve dokuzuncu oyunun hem adı hem de içeriği bulunmamaktadır. Oyunlar arttıkça oyun isimlerini listeleyen Sefer Mehmet, onuncu defterde ‘Karagöz’ün Kayıkçılığı Kâğıthane Âlemi (K.1508)’ne başlamadan önce on dört tane oyunun adını sıralar. Bu listeden dokuzuncu sıradaki metni elimizde bulunmayan fasıl adının ‘Bahçe’ olduğunu öğren- mekteyiz. On birinci, ‘Bakkal yahud Yangın’ (K.1509) oyununun yanı sıra Sefer Mehmet’in yine iç ka- pakta kendisinin numaralandırıp hazırladığı bir tabloda adını verdiği 37 adet oyundan bazılarının metni bugün elimizde mevcut değildir. Bu metinlerin kaybolup olmadığı veyahut karagözcünün bu oyunları yazıp yazmadığı hakkında fikir yürütmek şu an zor görünmektedir. Dış kapağı bulunmayan ‘Büyük Evlenme’ faslının bölümleri tamdır fakat önceki oyunlarda daha açık ve okunaklı yazılan harfler, bu oyunda cümlelerin daha uzun oluşu nedeniyle daha sık ve iç içe görünmektedir. XIX. yüzyılın ikinci yarısı tuluat tiyatrosunun parladığı bir döneme rastlar. Geleneksel Türk tiyatrosunun bu dalında oyundan önce genellikle kadın sanatçılar şarkı söyleyerek dans ederler yani ‘kanto’ yaparlardı. Tiyatro için yeni bir soluk olan kanto, yenilik arayışı içindeki gölge oyunu- na da etki etmiş karagöz ustaları kantolu oyunlar yazmaya başlamışlardır. Sefer Mehmet de dönemin moda anlayışına uyarak kantolu oyunlar yazmıştır. On üçüncü ve on dördüncü defterlerde (K.1511) Taverna, tef, kabak, Karagöz’ün kantosu, köylü, Arap, mı- sır buğdayı, dere boyu, sandal, mini mini maşallah, kime yandım, hovarda ve kalender meşreb adıyla kantolu oyunlar bulunmaktadır. Bu eserler, semai ve perde gazeli yerine Karagöz’ün veya oyun tiplerinden birinin söylediği kanto ile başlar ve kantolu devam eder. Sefer Mehmet’in klasik oyunlarına göre çok daha kısa ve oyun kişileri daha az olan bu eserlerinde müzik, hareket ve dansın ön plana çıktığı bir yapı söz konusudur. On beşinci (K.1512) ve numarayla belirtilmeyen on altıncı oyunlar,(K.1512’nin içinde yer almaktadır.) ‘Sakallı Gelin, Karagöz’ün Gelin Olması, Ters Evlenme, Sarhoş Hile’ adlarıyla yoğun bir yekûna sahiptir. Sefer Mehmet bu oyunlara geçmeden önce tam fihrist başlığı altında 30 adet oyun adını sırasıyla vererek ‘Limon ve Ayrılık Eşki adlı muhavereleri de fasıllar öncesine ekler. On beşinci oyuna kadar mukaddime bölümünün başladığına dair herhangi bir belirtmede bulun- mayan karagözcü, bu oyunda ‘başlama’ diye bir ifade kullanarak oyundaki ilk bölümü vurgular. On yedinci defter halk hikâyelerinden esinlenilerek yazılan Ferhat ile Şirin (K.1513) oyu- nuna ayrılmıştır. Hayali Memduh Bey’in el yazma eserlerinde ve diğer matbu kaynaklarda farklı çeşitlemeleri bulunan bu oyun ‘Mufassal hayal oyunu’ yani kısımlara ayrılmış ayrıntılı oyun olarak tanımlanır. On sekizinci oyunun ya da oyunların metni yoktur.