Kazakistan, Kızılorda Bölgesinde Mezar ve Türbe Geleneği

477 KAZAKİSTAN, KIZILORDA BÖLGESİNDE MEZAR VE TÜRBE GELENEĞİ Dr. Yerlan ZHIYENBAYEV 1 - Arş. Gör. Gulbanu KOSHENOVA 2 Türklerde Mezar Geleneği Eski çağlardan beri ölümün, insanın hayatının sonu olmadığını, sadece dünya hayatından sonsuz dünyaya geçiş olduğu düşüncesini özümsemiş ve ruhun huzur bulabilmesi için bununla ilgili bir süre dinsel ve geleneksel merasimler yapmışlardır. Türk Topluluklarındaki inançlara göre, ölen kişiyi defin etme âdeti ve mezarını inşa etme geleneği önemli bir yer tutmaktadır. Eski Türk inançlarında, insan öldüğünde kurgan şeklindeki mezarın üzerine büyük bir taş “bengü taş” (ebe- dî taş) dikildiğini ve etrafına, bu kişinin öldürdüğü düşman sayısı kadar “Balbal” dikildiğini Orhun yazıtlarından öğrenmekteyiz 3 .Bu cenaze törenleri, ölen kişinin kendisinin veya geride kalanlar için huzurlu bir ortamın veya ömrün sağlanması amaçlı düzenlendiği anlaşılmaktadır 4 . Eski Türk toplulukları olarak kabul edilen Altay Türklerinde değişik türdeki cenaze törenlerin gerçekleş- tirdiği bilinmektedir. Bu topluluklardan bazıları ölen kişinin cesedini yakmışlar, bazıları cesedi mumyalamışlar, bazıları da cesedi çürümesi için ağaca asmışlardır. Anlaşıldığı üzere genelde üç temel yöntemlerle cenaze törenlerini yapmışlardır 5 . Ancak, eski Türk kavimlerin çoğu ölen 1 Ahmet Yesevi Üniversitesi Filoloji Fakültesi, Türk Filoloji Bölümü Türkistan/Kazakistan (yerlan.zhiyenba- yev@ayu.edu.kz) 2 Ahmet Yesevi Uluslararası Türk/Kazak Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı, Ankara/Türkiye (kgulba- nu@gmail.com ) 3 Y.Çoruhlu, Erken Devir Türk Sanatı, İstanbul, 2007,Kabalcı Yayınevi, s. 161;173; J-P.Roux, Altay Türk- lerinde Ölüm, İstanbul, 1999, Kabalcı Yayınevi, s.303-306. 4 J-P. Roux, Altay Türklerinde Ölüm ,( Çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul, 1999, Kabalcı Yaınevi, s. 188- 189.. 5  Roux, Altay Türklerinde Ölüm,(Çev. Aykut Kazancıgil) , İstanbul, 1999, Kabalcı Yaınevi, s. 217-221