Kırgız Destancılarında ve Destanlarında Rüya Motifi

151 Kırgız Destancılarında ve Destanlarında Rüya Motifi Gelenek, Görenek ve İnançlar akınlar, Manasçılar. Bunlardan “Tökmö akınlar”, rüya motifiyle akın olur. Anadolu’da “badeli âşık” olarak bilinen âşıklara benzeyen “tökmö akın”ların doğmaca söyleme yetenekleri gördükleri rüya- ya bağlanır. Rüyasında destan kahramanlarını veya eski usta anlatıcıları gördükleri, söz söyleme yeteneğini onların yardımıyla elde ettikleri düşünülmektedir. “Tökmö akınlar ‘köñül buru (elestü kıyaldanu)’, ‘tüş körü (rüya görme), ‘üyrönüü (camakçılık), ‘sınav ve çeberçilikti özdöştürüü (mes- leği ya da sanatı icra etme)’ gibi dönemleri yaşadıktan sonra gerçek akın olarak kabul edilirler.” (Çeribaş 2012: 29 8 ). Manasçılar rüyasında sadece Manas veya Manas destanında geçen kahramanlardan birini ya da birkaçını görürken akın ırçıların rüyaları değişkendir 9 . 2. Destan Metinlerinde Yer Alan Rüyalar ve İşlevleri Rüyaların insan hayatında, toplumda; kültür, sanat ve edebiyatta türlü işlevleri vardır. Söz- lü kültür içinde şekillenen Türk anlatı geleneğinde rüyaların önemli işlevleri vardır. İşlevli rüyaların allegorik ya da metaforik özellikleri bulunur. Özellikle destanlarda ve halk hikâyelerinde görülen allegorik ve metaforik özellikli rüyalar oldukça önemlidir. Gelecekten haber verme, olumsuzluklar karşısında kahramanı uyarma, yeni yurtlar kazanacağını / zafer kazanacağını bildirerek kahra- manı cesaretlendirme, kahramana yol gösterme, sağaltıcılık, âşık olunacak/ evlenilecek kişiyi bildirme gibi çeşitli işlevleri bulunan rüyalar, anlatının oluşmasında ve gelişmesinde önemli gö- revler yüklenir. Söz gelimi kahramanın düşmana galip gelmesinde, tılsımlı olayları çözmesinde ve çeşitli olağanüstü işler yapmasında rüyaların etkili olduğu görülür. Bu sebeple, destan / hikâye vakalarının ortaya çıkışında ve bu vakaların birbiriyle bağlanmasında belirleyici bir yere sahip olan rüyalar, anlatının olay örgüsünü ve muhtevasını da büyük ölçüde şekillendiren unsurlardan biridir. Mitolojik unsurlara dayalı rüyaların işlevleri şöyle sıralanmaktadır: 1. Topraklarını geniş- letme ülküsünü taşıyan rüyalar, 2. Hükümdarın doğumunu ve kutsallığını bildiren rüyalar, 3. Sır- ra erdirici rüyalar (Çelepi 2017: 46- 72). Bu işlevlerden ilki göğe ait unsurlardan gök ruhu, gü- neş-ay-yıldız ve ya da taşı ile yeryüzüne ait unsurlardan ağaç ve ateş unsurlarıyla simgeleşmiştir (Çelepi 2017: 48- 60). İkinci sırada yer alan işlevler bitkilerle (ağaç), hayvanlarla (kuş, tavşan, koç, inek, balık) ve nesnelerle (merdiven, davul) simgeleşmiştir (Çelepi 2017: 61- 70). 8  Tökmö akın olmaya aday olan kişi heveslenme aşamasından sonra bir ustadan eğitim almaktadır. Uzun süre ustasından bu sanatın hünerlerini ve gerekliliklerini öğrenen camakçı akın çıraklık dönemini tamamlar. Bu durumda ustası ona halk önünde anlatma konusunda yetki verip onun eğitimini sonlandırabilmekte, usta- lık derecesini anlamak için bir başka akınla atışma yapmasını isteyebilmekte veya topluluk önünde icrasını gerçekleştirmesini söyleyebilmektedir. Gerçek bir akın olmanın yolu bir ustanın eğitiminden geçerek gelene- ğin kurallarını öğrenmektir (Gezer 2017. 84). “Usta-çırak ilişkisinde yetişmeyen bir akının sanatını icra etmesi Kırgız edebî geleneğinde mümkün değildir. Kırgız halk edebiyatında büyük şairlerden sayılan Kalık Akiyev, Barpı Alıkulov, Alımkul, Korgol yine büyük usta sayılan Toktogul’dan ders alarak ve onun mektebinde yetişe- rek icraya başlamışlardır.” ( Çeribaş 2012: 29). 9  Manasçıların, çoñ, çıñıgı, çala ve üyrönçük gibi çeşitleri varken akın ırçıların ise çala, tökmö, nuskoocu akın gibi çeşitleri vardır. Manasçılar daha önce ırçılık yapmış olabilirler fakat Manas destanını söylemeye başlayan bir ırçı artık lirik tarzda şiir söylemez. Manasçılar meslekte tam olgunluğa erdiklerinde çoñ comok- çu olarak adlandırılırken, lirik tarzda şiir söyleyen akın ırçıların usta olanlarına “tökmö” adı verilir (Çeribaş 2012: 39, Gerzer 2017. 91).