Kırgız Destancılarında ve Destanlarında Rüya Motifi

154 Doç. Dr. Bayram DURBİLMEZ T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Kurmanbek’in oğlu Seyitbek rüya görür. Kör Uulu destanının Gaoz (Ayvaz) Kolunda Köki Han’ın kızı Cıldızay gördüğü düşünü babasına anlatır ve babası bu rüyayı kızının evleneceği yiğidin belirlenmesine yorarak kızına eş seçmek için at yarışı düzenler. Er Koşoy’da Er Koşoy’ın, Munduk ve Zarlık’ta ise Çançarkan’ın rüyasında Kıdır; Koco- caş’ta Moldocaş’ın, Şırdakbek’te Şırdak’ın rüyasında aksakallı bir ihtiyar görülür. Cıldızay, at ya- rışına derviş kılığında giren Gaoz’un kendisiyle evlenecek kişi olduğunu rüyasında öğrenir. Görülen rüyanın anlatılması ve yorumlanması için destan kahramanları “Ulu Toy”lar ve- rir. Müjdeli haber veren rüyalardan sonra verilen bu toya katılan halka müjdeli haber söylenir. Manas’ın doğumunu rüyasında gören babası Cakıp Han da bir toy verir ve Bayyegit adlı rüya yorumcusuna rüyayı yordurur (İnan 1992: 6, Çelepi 2017: 81). Rüyayı hayra yoranlara ödül, kötüye yoranlara ise ceza verilir. Bolot’un rüyası Baktı, Baktı’nınki Bolot, Kaman Devinki annesi Cediger, Cezbilek’inki ba- bası Kadamış Han, Cıldızay’ınki babası Köki Han, Bayış’ınki ağabeyi Canış, Kococaş’ınki eşi Zulayka, Kurmanbek’inki eşi Kanışay, Sur Eçki’ninki ise tekesi tarafından yorulur. Canış Bayış’ın çeşitlenmelerinde ise Bayış’ın rüyasını yoranlar Celkayıp ve Ay Çolpan’dır. Er Töştük, Er Koşoy, Kococaş, Kozuke ve Bayan, Seyitbek, Şırdakbek, Munduk ve Zarlık gibi Kırgız destanlarında görülen rüyalar destan kahramanını uyarıcı ve kahramanlara yol göste- rici işlevler taşır. Kahramanın doğumunu müjdeleyen rüyalar yanında öldü sanılan kahramanın yaşadığını, kahramana yeni dostların katılacağını, yarım kalan işlerin kahraman tarafından ta- mamlanacağını, kahramanın milleti esaretten kurtaracağını, yeni fetihler kazanacak bir kahra- manın doğacağını bildiren rüyalar da vardır (Çelepi 2017: 97). Söz gelimi bir arkadaşa ihtiyaç duyan Manas rüyasında Akkula’ya biner. Elinde Akşumkar adlı kuşuyla sefere çıkar. Akşum- kar’ı uçurunca birçok kanatlı hayvan ayağına kapanarak ölür. Aktaygan’ı salınca da dört ayak- lı canavarlar ayağına kapanarak ölür. Acıbay Cigit rüyayı yorumlar. Bir kahramanın kendisine katılacağını bildirir. Kısa bir süre sonra Almambet Manas’a katılır (Radloff 1995: 46). Destanın bir çeşitlenmesinde Manas rüyasında keskin bir kılıç bulur ve kılıçla taşı parçalar. Kılıcı beline bağlarken onun bir aslan olduğunu ve parsların ona boyun eğip hizmet ettiklerini, aslanın birden ejdere dönüştüğünü sonra da kuş olup eline konduğunu görür. Acıbay Cigit bu rüyayı yorumlaya- rak Almambet’in Manas’a yardım edeceğini bildirir (İnan 1992: 33). Destanın başka bir çeşitlen- mesinde rüyayı Oyrat Han yorumlar ve Almambet’in Manas’a katılacağını önceden haber verir (Çelepi 2017: 98). Kırgız destanlarında atın ve keçinin rüya görmeleri motifine de rastlanır. Söz gelimi Er Töştik’te Er Töştük’ün atı Çalkuyruk, Kococaş’ta ise Sur Eçki adlı keçi rüya görür. Sonuç Kırgız destanlarında ve destancılarında rüya motifi önemli bir yer tutar. Kırgızistan’da “sade kişilik”ten destancılığa yönelmede ve “hevesli destancılık”tan usta destancılığa yükselmede rüya motifinin etkili olduğuna inanılmaktadır. Destancıların hayatı etrafında anlatılan rüyalar ve destanlarda yer alan rüya motifleri incelendiğinde, bu rüyaların işlevleri ve yapı özellikleri