Kültür-Çevre İlişkileri Açısından Ankara İli Nallıhan İlçesi Yenice Köyündeki Köy Bayramları

192 Solmaz KARABAŞA T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı gerçekleştirilirken Yenice’deki bayramlardan Pınarbaşı erkekler, Çeşmebaşı kadınlar tarafından kutlanmaktadır. Anadolu’nun başka yerlerinde de Hıdrellezin daha çok kadınlar tarafından kut- landığı bilinmektedir. Boratav’a (1984: 205-206) göre; “Hıdrellez törenleri, göze batacak kadar kadınların malı olan, onların daha çok katıldıkları” bir bayramdır. Oysa Yenice’de özelikle de Hıdrellez olduğu söylenen Pınarbaşı Bayramı sadece erkekler tarafından kutlanmaktadır. Buna karşın Türkiye’de sadece erkeklerin katıldığı yağmur duası törenleri bulunmaktadır (Bk. Barlas, 1996). Dolayısıyla Pınarbaşı Bayramı, yağmur duası niteliği öne çıkan bir bayram olmasından dolayı erkekler tarafından yapılıyor olabilir. Buradaki ayrımda dikkat çeken bir başka husus da; erkeklerin bayramını yaptığı Pınarbaşı suyu buğday ve tarla sulamada kullanılıyorken, kadınların bayramını yaptığı çeşme, evdeki kullanım içindir. Bir başka ifadeyle birini kadınlar diğerini erkek- ler kullanmaktadır. Ayrımın bununla da ilgisi olabilir. Hasan Dede Bayramı ise Hacet Bayramlarındaki bütün unsurları içerse de zamanlaması ve belli bir “ulu kişi” adına yapılıyor olması nedeniyle bir yatır ziyareti niteliği öne çıkmaktadır. Hasan Dede ziyaretinin dinle çatışmayan niteliği nedeniyle, diğer bayramlar “doğa”sından kopa- rılarak köye taşındıkları halde, o türbenin yanında yapılmaya devam etmektedir. Köy bayramları içinde çeşitli adaklar bulunmaktadır. Adak, Antropoloji Sözlüğü’nde (Emi- roğlu ve Aydın, 2003: 11) “İlahi bir kudrete bir dileğin yerine getirilmesi karşılığında bulunulan vaad” olarak tanımlanmaktadır. Peşin ödenen adaklar da vardır (bk. Tanyu, 1967). Adak denince ilk akla geleni kurbandır ancak dikkat edilirse “hayır aşı”nın da bir çeşit peşin ödenen adak oldu- ğu görülür. Ortaklaşa hazırlanılarak fakir fukaraya dağıtıldıktan sonra hep birlikte yenen bu aş, Boratav’ın (1984: 139) değerlendirmesi ile “Tanrıyı hoşnut etmek amacıyla” yapılır. Boratav’ın “hayır aşı” adını verdiği bu ziyafet, Yenice’deki bayramlarda -kaplara doldurup, gelemeyenlere de götürülerek herkese yedirilmesi yolu ile- tam da Boratav’ın iddiasını doğrular nitelikte uygulan- maktadır. Buğdayın kutsallığı, bereketle ilişkisinin de burada göz önünde bulundurulması gerekir çünkü aş ın ısrarla bulgurdan pişirildiği vurgulanmaktadır. Bununla birlikte bayramlarda gittikçe aş a odaklanıldığını köylü de “boğaza döndü artık” şeklinde ifade etmektedir. Burada bayramların esas amacının unutulmasından duyulan rahatsızlık zımni olarak dile getirilmekte ve sadece kendi karnını doyurmaya odaklanmanın; hayırın kurdun, kuşun, fakirin doyurulması yoluyla doğaüs- tü gücün memnun edilmesi yönündeki amacını ihmal ettiği düşüncesiyle eleştirilmektedir. Top- lumsal, dayanışmacı, ritualistik ve tamamlayıcı niteliği ile karakterize edilen köy eğlencelerinden (Özarslan, 2016: 62-63) biri olan köy bayramlarının sadece yemeğe dönmesi ve ayrıca Kadın- ların Çeşmebaşı Bayramında pilavın alınıp eve götürülmek ve kendi ailesiyle yenmek istenmesi gibi kişinin sadece kendi ailesiyle birlikte pilavını yediği bir etkinliğe dönüştürülmesi, kapitalist ekonomi ve onun hayat biçimi olan modernitenin bireyselleştirici etkisiyle olmuş olmalıdır. Ya- şanan bu değişime ilave olarak köy bayramları üzerinde dinin etkisinden de bahsetmekte fayda vardır. Köy bayramlarında çeşitli faktörlerin etkisiyle kurban, hayır, dua gibi dinin kitabi uygula- malarının ağırlık kazandığı; buna karşın yüksek yerlerde dua, acındırma gösterisi, mezarlık-yatır ziyareti, ağaç dallarına bez bağlama, dua ederken elleri aşağıya doğru çevirme ile “hayır aşı” ve toplu yemek yeme pratikleri gibi halk İslâmına ilişkin pratiklerin terk edilmekte olduğu görülmek- tedir. Adağın Anadolu’daki yaygın uygulamaları olan mum yakma, bez bağlama, horoz kesme şeklindeki örnekleri ve bunların yatırlar üzerinden sunulması İslamiyet’e uygun görülmediğinden (Tanyu, 1967:301; Emiroğlu ve Aydın, 2003: 12) bugün Hacet Bayramı ya da yağmur duası tö-