Maddi Kültür Öğeleri Olarak Cami, Türbe ve Eski Eserlerin İkinci Abdülhamidin Batılılaşma Anlayışı Çerçevesinde İşlevi

166 Yrd. Doç. Dr. İsmail Erim GÜLAÇTI T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı yaşam biçimi hakkında Osmanlı topraklarına seyahat eden ve Batı evreninin Doğu dünyası üze- rinde artan politik, ekonomik gücüyle sayıları hızla çoğalan 19. Yüzyıl Batılı turist ve araştırma- cılarının çektiği fotoğraflar dışında başka bir görsel kaynağa sahip olmadığının fark edilmesidir (Deringil, 2014). Bu fotoğraflar Osmanlı Devleti’ni ‘çözülmüş’ ‘egzotik’ ve ‘acımasız’ Doğu’nun bir parçası olarak betimleyen Oryantalist söylemin baskın olduğu fotoğraflardır. Oryantalizm’e göre Batı’nın temsil ettiği ‘düzenli’ ‘ilerlemeci’ ve ‘akılcı’ değerlerin Osmanlı Devleti ve toplumunda da bulunduğunu kanıtlamak ve ‘ilkel’ ‘değişmeyen’ ‘miskin’ Doğu devleti imgesini kırmak için fotoğrafın görsel propaganda gücünden yararlanmak kaçınılmaz bir gereklilik olmuştur. II. Abdülhamid, Armağan Albümleri’nin altında yatan bu gerekliliği şöyle ifade etmektedir: “[Avrupalı fotoğrafçıların] çektiği fotoğrafların çoğu, Avrupa’da memalik-i mahru- sa-i şahanemizi karalamak ve alçaltmak için satılmaktadır. Bu durumda çekile- cek fotoğrafların, İslam halklarını kaba ve acımasız bir bakışla göstermek yoluyla onlara hakaret etmemesi bir zorunluluktur” (Deringil, 2014, s. 173). II. Abdülhamid’e göre sadece silah ve donanım değil aynı zamanda düşünce, kültüe ve imgeleri de içeren emperyalizm ve Oryantalim ile mücadelede fotoğrafın anlatım ve ikna gücün- den yararlanma zorunluluğunu yansıtan bu sözler, II. Abdülhamid’in fotoğrafa ‘gerçeği’ yansıt- mada yüklediği işlevi de ortaya koymaktadır. 1893 Şikago Uluslararası Fuarı’nda sergilendikten sonra (Woodward, 2003; Çelik, 2005) ABD Kongre Kütüphanesi’ne ve 1894’te British Museum’a (Eldem, 2015) hediye edilmeleri, II. Abdülhamid Armağan Albümleri’nin aynı zamanda yukarıda bahsedilen zorunluluğa yönelik propaganda öğeleri barındıran bilinçli bir propaganda projesi de olduğunun bir göstergesidir. ‘Düzenli’ ‘ilerlemeci’ ve ‘akılcı’ bir Batılı modernleşme gayretinin izle- rinin okunduğu bu albümler aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin İslam dünyasının lideri konumunu bırakmadan ‘modern’ Batı’nın meşru bir parçası olma çabasının da bir yansımasıdır. Araştırma Modeli, Evreni, Örneklemi ve Yöntemi Araştırma modeli boyutu ele alındığında bu çalışma model olarak tanıtıcı, keşfetmeye dö- nük, kesitsel ve tarihsel kaynak taraması içeren niteliksel bir araştırma modeline sahiptir. Bu bağ- lamda çalışmanın evrenini II. Abdülhamid Armağan Albümleri, örneklemini de bu albümlerden seçilen cami, türbe, eski eser ve anıt fotoğrafları oluşturmaktadır. Sınıflandırma bu araştırmaya çıkış noktası oluşturan kaynaklar tarandıktan ve fotoğraflar incelendikten sonra fotoğrafların çalışmanın ana amacına ulaşmasını sağlayacak şekilde ortak noktalarının bulunması yoluyla, diğer bir deyişle tümevarım yöntemiyle yapılmıştır. Bu çalışmanın veri toplama yöntemi tipik durum ve maksimum çeşitlilik örneklemesine dayanmaktadır. İncelenen evrendeki öğe sayısının birer birer ele alınmasının araştırmayı güçleştirdiği durumlarda bir bütünü içinden seçilmiş en iyi örneklerle temsil etmeye yönelik parçalarıyla yansıtmayı amaçlayan bu yöntemler, konuyla ilgili var olan kaynakların değerlendirilmesini içeren belgesel kaynak taraması yöntemiyle eş zamanlı olarak kullanılmıştır. Fotoğraf çözümleme yöntemi olarak tasvir, çözümleme, yorumlama ve yargı adımları izlenmiştir.