Madenci Folkloru

323 Madenci Folkloru Genel Konular Usta ve yedek arasındaki iş hiyerarşisi keskin çizgilerle belirlenmekte, iş yerindeki bu tutum ustaya dışarıda gösterilen saygı biçiminde günlük yaşama da yansımaktadır. Usta, tüm iş bilgisini yedeğine aktarsa da özellikle eski şeflerin kimi bilgileri sakladığı yönünde bir kanı da bulunmaktadır. İşe başlayanların kendileri veya yakınları sağ salim emekli olduklarında yerine getirmek üzere kurban adayabilmektedir. Bir kazadan kurtulanların ve yeni bir ayağı üretime açan yöneti- cilerin de kurban ritüelini uyguladıkları görülmektedir. “Kazmacılık çok önemlidir. İçeridekilerin canı ona emanettir.” 3 • Yedek ve ustalık ilişkisi dışında mühendis, tekniker, çavuş, puantör, şef, müdür gibi un- vanlarla kazmacı, domuzdamcı, düğmeci, sinyalci gibi iş kolları arasında da formel iş hiyerarsinin yanı sıra informel bir prestij hiyerarşisinin de varlığı gözlemlenmektedir. Bu durum unvanlara ve iş kollarına göre farklılık gösteren kıyafetlerle de desteklenmektedir (Bu ayrımda mühendislerin kömür çıkarılan bir iş kolunda beyaz baret takmaları ayrıca irdelenmeye değer bir uygulamadır.) Söz gelimi, yer altı kadar yer üstünde de yapılanma ve iş gücü gerektiren madencilikte yer altında çalışmayanların madenci sayılmayacağı görüşü yaygındır. “Yeniceliler hayın [gaddar] adamdır. Biri göçükte kalmış, tike de [yemek kupon]) cebinde kaldı diye hayıflanmış.” 3 • Bölgeye dışarıdan gelenlerin yer altına inmediği/indirilmediği, inse de zor işlerde çalış- madığı kanısı madenciler arasında yaygındır. Yine mühendisler gibi yer altına sık inmeyenlerin hazır yiyici biçiminde adlandırıldığı da görülmektedir. Bunun dışında, bölge içinde yer alsa da Yeniceliler hakkında da olumsuz yargılar yaygındır. “İş başı ileri, şeytan başı geri.” 3 • Evinden ocağa uğurlananlar için özel ifadeler kullanılmamakla birlikte genellikte işlerinin kolayca bitmesi ve sağ salim çıkıp gelmeleri için arkalarından eşleri, ana babaları vd. tarafından dualar edilmektedir. Madencilerin işe duayla uğurlanmasına sebep tehlikeler beddualarda da yer bulabilmektedir: “Kara taşların altında kalasıca!” İş başlangıcında kullanılan, tek işçiden derlenen yukarıdakinden başka alana özgü her- hangi bir özel ifadeye ya da korunma amaçlı pratiğe rastlanmamıştır. İşten çıkanlar ise tek bir sözle karşılanmaktadır: “Geçmiş olsun!” Bu ifade ise en kısa biçimde iş kolunun ağır koşullarını ve tehlikelerini hatırlatmaktadır.