Madenci Folkloru

325 Madenci Folkloru Genel Konular Bir meslek hastalığı olan slikozise bölgede sık rastlandığından erken yaşta ölüme sebep olan (Hastalık bu özelliğine bağlı olarak bölgede dulbırakan biçiminde Türkçeleştirilmiştir.) bu hastalığın sebebi de madenciler tarafından iyi bilinmekte, özellikle üretim aşamasında çalışanlar bu hastalığa yol açan kömür ve taş tozundan sakınmaya çalışmaktadırlar. Bunun için ağızlarına mendil bağlamakta, aynı mendili incinen yerlerine de sarmaktadırlar. Bu işlevine bağlı olarak çoğu madencinin cebinde bulunan mendile “madenci doktoru” adı verilmektedir. Bunların dışında, küçük yaralanmalarda kanı durdurmak için kömür tozu sürülmesi gerek- tiği söylenmekte, ciğerlerde biriken kömür tozunu temizlemek için bolca süt ve yoğurt tüketilmesi gerektiği bilgisi verilmektedir. Ciğerdeki kömür ve taş tozunu temizleme işlevi bazı madenciler tarafından biraya da yüklenmektedir ki buna bağlı gibi görünen madencilerin çok içki içtiği yönün- de bir algı gözlenmektedir. Ancak, iş çıkışının yanı sıra işe de içki içerek giren madencilerin çok olduğu yönündeki ifadeler, içki tüketiminin yer altının çalışma koşullarına da bağlı olabileceğini düşündürmektedir. “Bir köyün ocağına girdim ben, hepsi bütün küfürlü konuşuyordu birbirine. Ocağı bırakmayı düşündüm.” 3 • Madencilerin, çalışma koşullarının zorluğuyla baş etme yöntemi olarak gösterdikleri baş- ka bir olgu ise küfür ve müstehcen şakalardır ki madencilerin çok küfür ettiği kanısı da oldukça yaygındır. Ancak, içeride edilen küfrün yer üstünde hiçbir koşulda dile getirilmediği de özellikle belirtilmektedir. Küfürle ilgili başka bir ilke de anneye ve çocuklara edilmeyeceği yönündedir. Eşlere ise doğrudan küfür edilmemekle birlikte göndermelere sık rastlanmaktadır. Sık rastlanan küfürlerin başında çalışma arkadaşlarına, amirlere, kutsal varlıklara ve çalışma araç gerecine edilenler gelmektedir. Kişinin yer altının zor şartlarında kimi zaman kendine bile küfredebileceği de söylenmektedir. Bu genel bulgularla birlikte, göçükte kalan bir işçinin, saatler sonra kendisini çıkardıkları anda kurtarıcılarına ilkin küfürle tepki verdiğine dair ifadeleri madencilerdeki küfür olgusunun psi- kolojik açıdan da incelenmesi gerektiğini düşündürmektedir. Bunu düşündüren başka bir olgu da her ocakta bir maskot işçi tipinin bulunduğu ve bu kişinin herkese rahatça küfredebileceği yönün- deki madenci ifadeleridir ki bu tipin amirlere de küfredebileceği, bazı amirlerin işçilerin yanında bu tipleri bilerek kızdırıp kendilerine küfrettirdikleri de belirtilmektedir. Maskot tipler dışında, herhangi bir işçinin bilerek ya da bilmeyerek bir amire küfretmesine ve amirin de bunu anlayışla karşılamasına yönelik çok sayıda anlatı bulunmaktadır. Bu anlatılar genellikle işçinin bir haksızlığa uğraması, amirin de kendine edilen küfürle birlikte bu durumu idrak etmesi motifi etrafında dönmektedir. Tipik örneklerinden biri şöyledir: Kimi mühendisler bazı işçileri ocağa değil de evlerine götürüp bahçe bakım işlerini yaptırmaktadır. İşletme müdürü bir gün evine giderken bir mühendisin bahçesinde çalışan bir işçiyi görür, durup ne yaptığını sorar. İşçi de aç susuz çalıştırıldığını söyleyip tanımadığı işletme müdürüne gıyabında ağır küfürler eder. Sonrasında onu da çalışmaya yollayıp yollamadıklarını sorar. İşletme müdürü de kimliğini belli etmeden kendisinin de bahçelerde çalışmaya gönderildiğini söyleyerek gıyabında kendine