Malatya Beşkonaklar Etnoğrafya Müzesi ve Akcebe Koleksiyonunda Bulunan Madeni Tepelik Örnekleri

46 Dr. Songül ARAL T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı 3. BULGULAR VE YORUM 3.1. Malatya Madeni Tepeliklerinde Kullanılan Form, Malzeme, Teknik, Motif ve Kompozisyon Özellikleri 3.1.1. Form Tepelikler daire formludur. Baş üzerinde yazma, tülbent veya saça tutturulan tepeliklerin iç kısmı baş şekline uygun olarak içi çukur kalıp döküm tekniğinde yapılmıştır. Fes üzerine konulan tepeliklerin alt kısmı düzdür. Tepeliklerin kenarları dilimli veya düz daire biçimindedir. İncelenen 27 adet madeni tepelik daire biçimli, 3 adet tepelik ise dilimli daire biçimlidir. Tepeliklerin çev- resinde perçin çivisinden sallantı zincirlerinin takıldığı halkalar kaynak yapılmıştır. Tepeliklerin sallantıları halka zincirlerden oluşmaktadır. Bir kısım zincirler ise; takı çivilerinin uçlarının kıvrılıp birleştirilerek ve halkalarla birbirine eklenerek sarkıtlar halinde yapılmıştır. Sallantı zincirlerinin uçlarında genelde daire formlu plaka penezler veya telkâri dolgulu daire penezler ile stilize yap- rak formlu ve stilize çiçek formlu dökümden yapılmış küçük madeni plakalar yer almaktadır. Bazı tepeliklerin çevresindeki zincirlerin takılı olduğu halkalar boş veya kırıktır. Tepeliğin içte kalan ve sayıları üç veya beş olan halkaların kaynak yapıldığı, bu halkalardan tepeliğin direkt saça veya örtüye tel tokalarla veya iplerle tutturulduğu ve halka içlerinden geçen bağlama gerecinin çene al- tından başa sabitlendiği belirtilmektedir. Bağlama gereci, kumaştan yapılan şerit, örgü şerit veya örgü şerit şeklindedir. Tepeliklerin tamamına yakını kubbelidir. Kubbelerin bir bölümü tepelik ay- nasının tam ortasından açılan delikten perçin çivisi ile sabitlenmiştir. Bazı tepelik kubbeleri tepelik aynasına kaynak yapılmıştır. Bir bölüm tepeliğin kubbeleri ise kalıp döküm alınırken kubbe biçimi verilmiştir. Bazı tepeliklerin aynalarında bulunan küçük stilize çiçek formlu yükseltili motiflerin, tepelik aynası delinerek ve içten perçin yapılarak tepeliğe eklendiği görülmüştür. İncelenen 25 adet tepeliğin kubbesi mevcut, 4 adet tepeliğin kubbesi mevcut değildir, 1 adet tepeliğin ise kubbe deliği oldukça geniş tutularak üzerinde takma çengeli eklenmiştir. Bu ekleme, sürgü yuvalı olarak kaynak yapılmıştır. 3.1.2. Malzeme Malatya madeni tepeliklerinin altın ve gümüşten üretildiği kaynak kişi tarafından ifade edil- miştir. İncelenen tepelikler ise gümüştendir. Altın tepelik örneğine rastlanmamıştır. Gümüş tepe- liklerin yüzey süslemelerinde savat macunu kullanılmıştır. Telkâri işleme tekniği de tepeliklerde yüzey süsleme yapmak için kullanılmıştır. Bir bölüm tepelik iki gümüş plakadan yapılmıştır. Her iki plakanın kenarlarından perçin çivisi ile birleştirilmesi sağlanmıştır. Bu tepeliklerde kubbenin tepelik aynasına oturtulduğu perçin çivisi ile tepelik aynasına yapılan kabartma desenlerin içte kalan görüntüsü alt plaka ile kapatılmıştır. İki plakalı tepeliklerin arasına parlak ipek veya saten kumaş konularak üst desen süslemelerinin görüntüsü belirgin hale getirilmesi sağlanmıştır. Tepeliklerin yüzey ve çevre süslemelerinde doğal, sentetik ve cam boncukların kullanıl- dığı görülmektedir. Tepelik çevresinde ise halka ve çivi zincirler, penezler, değişik biçimlerde metal süsler kullanılmıştır. Malatya ili madeni tepeliklerinde kullanılan malzeme, teknik ve süsle- me özellikleri döküm tablosu sonuçlarına göre (EK-2) incelenen madeni tepeliklerin yapımında kullanılan malzemeler; gümüş, gümüşe eklenen bakırdır. Tepeliklerin üretim aşamasında saf gü- müş kullanılması şekillendirme, birleştirme ve süsleme işlemleri sırasında sertleştirme gerektirdi-