Mevlana’nın Mesnevi’sinde Yılan ve Ejderha Motifi

28 Arş. Gör. Seda AKSÜT ÇOBANOĞLU T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Yılan, kimi medeniyetlerde olumlu bir çağrışıma sahipken kimilerinde de olumsuz ve kö- tücül bir mahiyet arz etmektedir. Söz gelimi Ortadoğu’nun en eski yazılı destanlardan olan Gıl- gamış Destanı’nda yılan “çekicilikten nasibini almamış” bir varlık olarak ifade edilmiş, 4 insanlara rakip ve korku unsuru olan bir hayvan olarak düşünülmüştür. 5 Belki de bu sebeple yılan veya ej- derha öldürmek, Sümer mitolojisinde yaygın bir mit olarak karşımıza çıkmaktadır. 6 Diğer yandan Gılgamış’ın aradığı ölümsüzlük otunu yiyerek deri değiştirmesi 7 yönüyle yenilenmeyi sembolize ettiği söylenebilir. Mısır mitolojisinde yılan hem olumsuz hem de olumlu bir figürdür. Güneş tanrısı Re’nin mücadele ettiği düşmanı yılan Apophis, kaosun ve karanlığın simgesidir. 8 Diğer yandan Re’nin yer altı seyahatlerinde ona eşlik eden yılan Mehen, onu koruyan güçlü bir yılandır. Ayrıca antik dönemde Mısır halkı Ureaus adlı yılana saygı duymakta ve tapmaktaydı 9 ki bu da yılanın Mısır medeniyetindeki olumlu yönünün göstergesi sayılabilir. Antik İran’da da yılana yüklenen anlam paradoksal bir nitelik taşımaktadır. Zehri ve öldürü- cü etkilerinden dolayı genel anlamda karanlık güçlerin, yeraltı dünyasının ve kötülüğün sembolü olarak görülmekle beraber, diğer yandan da dünyanın koruyucusu olan tanrı ile yeraltı sularının ve aynı zamanda dünyanın hâkimi olan tanrı, yılanla bağdaştırılmıştır. 10 Antik Yunan’da da yılan hem olumlu hem de olumsuz yönüyle karşımıza çıkmaktadır. Sağlıkla özdeşleştirilmiş bir hayvandır ve tıp ve sağlık tanrısı olan, hastalıkları iyileştiren Askle- pios, asaya dolanmış yılanla tasvir edilmiştir. Ayrıca yılan, derisini değiştirip kendini yenilemesi yönüyle Yunan mitolojisinde “Caduces” adı verilen bir asaya sarılmış ikizler şeklinde ifade bul- muştur. 11 Bunlar Yunan mitolojisinden yılanla ilgili olumlu örneklerdir ancak olumsuz örnekler de mevcuttur. Söz gelimi Typhon, yüz tane yılanbaşına sahip bir canavardır ve Zeus onunla mü- cadele eder. 12 Yine Medusa da yılanlardan oluşan saçlarıyla ve bakışıyla insanları taşa çeviren gözleriyle olumsuz bir figürdür. 13 Uzak Doğu’da ise yılan diğer medeniyetlere nazaran daha ziyade olumlu bir figür olarak görülmektedir. Söz gelimi Çin’de yılan ve ejderha, Çin burçlar kuşağının beşinci hayvanıdır. Yılan beş zararlı yaratıktan biri olup kötü ve aldatıcı bir hayvan olarak kabul edilse de 14 ejderha, iyi 4  Samuel Noah Kramer, Sümer Mitolojisi , Çev. Hamide Koyukan, (İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001), s. 72. 5  Samuel Noah Kramer, Sümer Mitolojisi , s. 11. 6  Sümerlerde ejderha öldürme mitiyle ilgili geniş bilgi için bk. Samuel Noah Kramer, Sümer Mitolojisi , s. 143-153. 7  Mircea Eliade, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi , C. I, Çev. Ali Berktay, (İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003), s. 99. 8  Mircea Eliade, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi , C. I, s. 130. 9  E. A. W. Budge, The Gods of Egyptians or Studies in Egyptian Mythology , Vol. 1, (London: Methuen, 1904), p. 23. 10  Margaret Cool Root, “Animals in the Art of Ancient Iran”, A History of the Animal World in the Ancient Near East , Ed. Billie Jean Collins, Vol. 64, (Leiden, Boston, Köln, Brill, 2002), p. 176. 11  Necati Sümer, “Dinsel ve Mitolojik Bir Sembol Olarak Yılan”, The Journal of Academic Social Science Studies , S. 43, Bahar 2016, s. 279. 12  Azra Erhat, Mitoloji Sözlüğü , 6. Bs., (İstanbul: Remzi Kitabevi, 1996), s. 289. 13  Joseph Campbell, Batı Mitolojisi Tanrının Maskeleri , s. 26. 14  Wolfram Eberhard, Çin Simgeleri Sözlüğü , Çev. Aykut Kazancıgil, Ayşe Bereket, (İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000), s. 232.