Moğolistan Hotonları’nın Kültürel Özelliği ve Bazı Gelenekleri

330 Prof. Dr. Gantulga TSEND T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Bunun dışında, Moğolistan’da Kazak 114506 (3,9%), Tuva 4038 (0,1%), Duhalar 541 ve Özbek 203 kişi Moğolistan’da yaşadığına dair resmi kayıt vardır. Bugün itibarıyle Hotonların 82,2%’i şehirde ve kalan 17,8%’i memleketlerinde yaşamak- tadır. Moğol Hotonların 2,9%’i Bulgan İli’nde, 16,4%’i Selenge İli’nde, 49,9%’i Uvs İli’nde, 4,7%’i Darkhan-Uul İli ' nde, 9,38% ’i Ulaanbaatarta, 15,1%’i Orkhon ili’nde, 0,5%’i Tuv İli’nde, 0,4%’i Khovd İli’nde, oluşturmakla beraber kalan kısmı ise ülke genelinde dağınık halde ikamet etmek- tedir 3 . Moğol Hotonları sayı bakımından her ne kadar az, ülke genelinde dağınık halde yaşayıp yıllar içinde bir çok taraftan Moğollarla benzeyerek erimesine rağmen halen “ben Hotonum” etnik şuurunu muhafaza etmeyi başarmıştır. Bunun asıl nedeni ise asırlar boyunca idari taksimatı açı- dan aynı birimde oturmanın yanı sıra şimdi de onlardan neredeyse 50% kadarı eski memleketi olan Uvs İli içinde toplu halde yaşamasıdır. 2. Hotonların Moğolistan’da yerleşmesi. XVII yüzyılın ortası, yani Cungar Hanlığı’nın kurucusu Erdenebaatar Huntaiji tarafından uygulanan politika sonucunda Orta Asya Türklerinden esir alınan topluluk Moğolistan’a getirilirerek İli bölgesinde yerleştirilmiş ve tarım ile meşgul kılınmıştı. Dolayısıyla, onlar “tarım ile meşgul olan” anlamında “taraanç” adı ile anılmaya başlayan bu toplululuğun, günümüz Hoton Moğollarının atası olduğuna inanılmaktadır. Cungar Hanlığının en güçlü dönemin hükümdarı Galdan Boşigt Han döneminde de bu politika devam ettirilmiştir. Galdan Boşigt Han da Doğu Türkistan Bölgesi ' ni birkaç defa askeri harekât düzenlemiştir. Bunlardan 168 0-1682 yıllar arasında gerçekleşen harekât sırasında Ho- tan şehri ele geçirilmenin sonucunda bir kısım halkı esir alıp Moğolistan’a getirdiği ve tarım ve ziraat işlerinde çalıştırdığı bilinmektedir. Bu dönemden Hoton adı zikredilmeye başlandığına dair kanaat yaygındır. XIX. Yüzyılın sonu ve XX. Yüzyılın başlarında bu konuda çalışmalar yapan Rus bilim adamları G.N. Potanin, G.E. Grumm-Grjimailo, B.Ya.Vladimirçov, A.N.Samoiloviç, N.A.Aristov’un fikrine göre 4 kuzeybatı Moğolistan’da Uvs Gölü’nün güneybatı sahilinde yaşayan Hotonların Doğu Türkistan’dan getirilen halkların devamı olduğu ileri sürülmektedir. Daha sonra Magdalena Tatar Foss tarafından Hotonların içinde gerçekleştirilen saha çalışmaları sonucunda kaleme alınan makalede, Hotonların menşei bakımından Türk olduğu da dile getirilmiştir 5 . Moğol Hotonları, XVII. Yüzyılın sonunda 1685 yılında Galdan Boşigt Han’ın emri ile Ulaan- gom bölgesinde tarımcılık için getirilen Orta asya ve Türkistanlı Türk topluluğunun devamı olduğu artık kesinlik kazanmıştır. Araştırmacıların bulgularına göre, Hotonlar: 3  Мөн тэнд 4  Г.Н.Потанин. Очерки северо-западной Монголии. СПб., 1881, стр.148; Н.А.Аристов. Заметки об этническом составе тюркских племен и народностей и сведения об их численности. СПб.,1897; Б.Я.Владимирцов, А.Н.Самойлович. Турецкий народец Хотоны. // Записки ВОИРАО., т. XXIII, 1916, стр. 205; Г.Е.Грумм-Гржимайло. Западная Монголия и Урянхайский край. Т.I-III. СПб.,1914, Ленинград.,1926; 5  Magdalena Tatar Fosse. “The Khotons of western Mongolia”. – Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. Tomus XXXIII (1), 1979, pp, 1-37