Paleolitik Çağ

1.1.2.2. Anadolu'nun Orta Paleolitik Merkezleri Anahtar Kelimeler: Homo neanderthal, Moustérien, Levalloiso-Moustérien, Karain Tüm dünyada olduğu gibi Orta Paleolitik Dönem Anadolu’da da Moustérien kültür ile temsil edilir. Moustérien kültür belgeleri Anadolu’nun hemen hemen tamamında hem tabakalaşmış olarak mağara sitlerinde hem de yüzey buluntuları olarak açık hava sitlerinde ele geçerler. Anadolu’da Paleolitik Çağ kazı ve araştırmalarının başladığı ilk yıllarda Orta Paleolitik kültürler genellikle Levalloiso-Moustérien olarak isimlendirilmişlerdir. Bu isimlendirmede Orta Paleolitik Moustérien kültür içinde sıklıkla rastlanan Levalloisien tekniğinin, bir yontma tekniğinden çok bir kültür olarak algılanması etken olmuştur. İç Anadolu Bölgesi’nde 1940’lı yıllarda kazısı yapılan Etiyokuşu ve Ergazi yatakları, Anadolu’nun önemli ve ilk Orta Paleolitik merkezleri arasında yer alır. Bu kazılarda Levalloiso-Moustérien tipte yontmataş aletler bulunmuştur. Aynı tür aletler Ankara çevresinde Maltepe kum ocaklarında ve İç Anadolu Bölgesi’nin farklı yerlerinde yüzey buluntusu olarak da ele geçmiştir. Anadolu Orta Paleolitik Dönem kültürü olan Moustérien, tabakalaşmış olarak Akdeniz Bölgesi’ndeki mağara sitlerinde yaygın bir şekilde karşımıza çıkar. Bu mağara sitleri içinde en önemlisi Antalya yakınlarındaki Karain Mağarasıdır (Foto.1). Karain Mağarası Türkiye’de Orta Paleolitik Dönemin uzun süreli bir katlaşımını verir. Karain Orta Paleolitik kültürleri iki farklı alet yapım tekniğini gösteren iki evreli bir Moustérienden oluşur. Bunlardan ilki Levallois tekniğinin de görüldüğü Karain ya da Zagros Tip Moustérien (Foto.2), daha eski olanı ise Charentien Tip Moustérien (Foto.3) olarak adlandırılmıştır. Akdeniz Bölgesinde Hatay çevresinde yer alan Tıkalı, Merdivenli ve Kanal mağaralarında da Moustérien kültür kalıntılarına rastlanmıştır. Orta Anadolu Bölgesi’nde son yıllarda kazısı yapılan Kaletepe Deresi 3 siti, dolguları içinden Orta Paleolitik dönem buluntuları veren önemli bir merkezdir. Ayrıca Adıyaman Samsat çevresinde yer alan Şehremuz Tepe de Orta Paleolitik Dönemin önemli buluntu yerleri arasında yer alır. Orta Paleolitik Döneme ait yüzey buluntularına ise Anadolu’nun birçok yerinde sıklıkla rastlanır. Prof. Dr. İ. Kılıç Kökten’in tüm Anadolu’yu kapsayan araştırmalarında Kars, Hakkari ve Muş çevrelerinde yüzeyden, Elazığ Küllününini Mağarasında ise dolgu içinden Orta Paleolitik Döneme ait yontmataş aletler topladığı bilinmektedir. Yine Kökten, 1939 yılında Balıkesir’in İvrindi İlçesi yakınlarında Aslantepe mevkiinde Orta Paleolitik Döneme tarihlenen bir buluntu yeri saptamıştır. Ayrıca Kökten’in Şanlıurfa Bozova İlçesi çevresinde ve Refakat Çiner’in Gaziantep çevresinde yüzeyden Orta Paleolitik Döneme ait Levalloisio-Moustérien aletler topladığı bilinmektedir. Son yıllarda ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Fırat ve Dicle Havzalarında, Orta Anadolu’da Göllüdağ çevresinde, Akdeniz Bölgesinde Hatay ve Antalya çevrelerinde saptanan açık hava buluntu yerleri, içinde Levallois unsurların da görüldüğü Moustérien kültürün çok tipik aletlerini verir. Ayrıca İstanbul yakınlarında saptanan Kefken, Gümüşdere ve Ağaçlı Kumluğu da, Orta Paleolitik dönem yüzey buluntuları