Paleolitik Çağ

1. 1. 1. Alt Paleolitik Anahtar Kelime: Homo habilis, Homo erectus, yontuk çakıl, iki yüzeyli alet, ateş. Alt Paleolitik, Paleolitik’in yaklaşık olarak G.Ö. 2,5 milyon ile 200 bin yılları arasında yer alan bir evresidir. Bu uzun süreç içinde Anadolu’nun oynadığı köprü rolü ve yine bu coğrafyada gerçekleşen tekno-kültürel evrim, Afrika beşiğinden çıkan ilk insanların Avrupa ve Asya kıtalarına yayılması bağlamında büyük bir önem taşımaktadır. Alt Paleolitik’in başlangıcında (Arkaik Evre) Homo genusu’ nun primat ailesinden sıyrılıp iki ayağı üzerinde dik durabilen, dolayısıyla görüş açısı genişleyerek doğayı daha iyi tanıyabilen, en önemlisi de artık ellerini kullanarak alet üretebilen bir varlık haline geldiği görülmektedir. İnsanın ilk aletleri, bir ucundan kesici bir kenar elde etmek amacıyla, bir ya da iki yönden yontulmuş çakıllardır. Afrika kıtasının arkaik evresinde ortaya çıkan bu çakıllar, daha sonra hemen hemen her yerde binlerce yıl boyunca üretilmişlerdir. Başlangıcından itibaren bu çakıllara yonga üzerine yapılmış ve kazıma, sıyırma kesme gibi işlemlerde kullanılmış olan aletler eşlik etmiştir. Bugün için dünyadaki en eski yontuk çakıl endüstrisi, Etiyopya’da Kada Gona formasyonunda bulunmuş olup, 2,55 milyon yıl öncesine tarihlendirilmiştir. İlk kez Afrika kıtasında ortaya çıkan yontuk çakıl endüstrisine, bu kıtaya özgü olarak Oldowayen adı verilmiştir. Bu endüstrinin yapımcıları, Homo habilis’ lerdir. Bu insanlar, Afrika kıtasının özellikle doğu ve güneyini iskân etmişlerdir. Homo habilis ’ler, uzmanlaşmış avcılar değillerdi. Gerçek anlamda av eylemleri yapmaktan çok, hasta ya da yırtıcı hayvanların saldırısına uğrayarak bitkin düşmüş hayvanları yakalıyorlar ya da leş yiyicilerden arta kalanlarla yetiniyorlardı. İlk insan, Afrika’da 2 milyon yıl ile 1,2 milyon yılları arasında, gerek beyin kapasitesinin gelişimine gerek bilgi birikiminin artmasına paralel olarak yontuk çakıllardan iki yüzeyli alete doğru gelişen bir teknik evrimi gerçekleştirmiştir. Eski adıyla el baltası olarak bilinen bu alet, her iki yüzünden de işlenmiştir. Alt Paleolitik boyunca gitgide daha ince ve daha simetrik bir biçim kazanmıştır. Yonga üzerine yapılan aletlerde de bu gelişime paralel olarak çeşitlenme olmuştur. İki yüzeyli alet tekniği, Homo erectus ’ların eseridir. Bu insan türü, kısa sürede Afrika kıtasının her yerine yayılmıştır. Bunların bazı grupları, Afrika beşiğinden çıkarak Asya ve Avrupa’yı iskânetmişler ve buralarda çeşitli ortamlara uyum göstererek bağımsız bir şekilde biyolojik ve kültürel evrimlerini sürdürmüşlerdir. Bu yayılım süreci boyunca Levant koridorunu geçtikten sonra Anadolu köprüsünü kullanmışlardır. Nitekim, Afrika kıtasının dışındaki en eski insan yerleşimi, Rift vadisinin kuzeyindeki Yiron (İsrail)’da gün ışığına konmuştur. Bu sitin tabakaları 2,2 milyon yılla yaşlandırılmış olan bir bazalt akıntısı üzerinde yer almaktadır. Türkiye’de ise, Levant koridorunun kuzey ucunda bulunan Hatay yöresindeki Ali Efendi deresi kenarındaki bir sitten ele geçen oldukça arkaik bir endüstri ile Güneydoğu Anadolu’da yontuk çakıl, nacak, iki yüzeyli alet, üç yüzlü kazma içeren sitlerin yoğunluğu, Anadolu’nun ilk insanın geçiş yolu üzerinde oynadığı köprü rolünün açık kanıtlarıdır. Böylece Türkiye’nin üzerinde bulunduğu coğrafya, insanın Afrika beşiğinden çıkışından itibaren başlayan yayılımının anlaşılmasında ayrıcalıklı bir bölge olarak önem taşımaktadır.