Selçuklu Devri

13 4. 1. 4. Anadolu Türk Atabeklikleri Anahtar Kelime: Artuklular, Dânişmendliler, Mengücüklüler, Saltuklular, İzmir Beyliği, Ahlatşahları Atabekliği, Dilmaçoğulları Atabekliği. 4.1.4.1. Artuklular (1101-1409) Büyük Selçuklu komutanlarından Oğuzlar’ın Döğer Boyu’ndan Artuk Bey ’in oğulları Sökmen ve Ġl-Gazi tarafından kurulmuştur. Kudüs, Şam, Halep, Mardin, Harput, Âmid (Diyarbakır) yörelerine hâkim olmuşlar ve Mardin, Harput ve Hısn-ı Keyfâ kolları gibi çeşitli kollar kurmuşlardır. 4.1.4.2. DâniĢmendliler (1092-1178) Artuk Bey’in yerine Anadolu’ya gönderilen DâniĢmend Gazi Ahmed Bey tarafından Kızılırmak ve Yeşilırmak dolaylarında kurulmuştur. Niksar, Tokat, Amasya, Çorum, Sivas, Malatya, Çankırı ve dolaylarına sahip olmuşlar, Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan zamanında, bu soydan gelen emîrler Selçuklu hizmetine girmişlerdir. 4.1.4.3. Mengücüklüler (1118-1250) Erzincan, Kemah, Divriği, Şebinkarahisar taraflarında Mengücek Gazi tarafından kurulmuştur. Daha sonra Anadolu Selçukluları’na katılmışlardır. 4.1.4.4. Saltuklular (1092-1201) Anadolu’nun fethi sırasında Erzurum ve civarında Ebû’l-Kasım tarafından kurulmuştur. Beylik adını Ali’nin oğlu İzzeddin Saltuk’tan almıştır. 4.1.4.5. Ġzmir Beyliği (1081-1097) Oğuz Çavuldur Boyu’ndan Çakan Bey tarafından İzmir, Foça civarında kurulan ilk deniz beyliğidir. Bir ara Sakız, Sisam, Rodos adalarını alan Çakan Bey Çanakkale Boğazı’na hatta İstanbul’a kadar akınlarını genişletmiştir. 4.1.4.6. AhlatĢahları Atabekliği (1100-1227) Van Gölü çevresinde Ahlat merkez olmak üzere kurulan bu Türkmen Atabekliği, beyliğin kurucusu Sökmen ’den dolayı Sökmenliler adıyla da anılmaktadır. Emîr Sökmen, Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın amcası Yâkûtî’nin oğlu Kudbeddin İsmail’in yakınlarından idi. Bu sebeple tarihte Sökmen el-Kutbî adı ile ün kazanmıştır. 4.1.4.7. Dilmaçoğulları Atabekliği Dilmaçoğulları Türkmen Atabekliği Bitlis ve Erzen’de hüküm sürmüştür. Atabekliğin kurucusu Dilmaçoğlu Mehmed Bey ’dir. Dilmaçoğlu Mehmed Bey’den ilk defa 1069-1070 yullarındaki Türk komutanlarının Anadolu seferleri sırasında bahsedildiğini görüyoruz.