Sözlü Gelenekten Elektronik Ortama Halk Hikayelerinde Anlatıcı Tipolojisi

487 SÖZLÜ GELENEKTEN ELEKTRONİK ORTAMA HALK HİKÂYELERİNDE ANLATICI TİPOLOJİSİ Prof. Dr. Ayşe YÜCEL ÇETİN İnsan hayatının her döneminde ve her anında, geçmişte ve halde kendini ve kendi dışındakini ifade için kullandığı yol/ vasıta olan anlatının bir kesimi, genellikle sadece edebiyatın konusu sayılan kurmaca metinlerdir. Edebiyat alanında kendine özgü kurmaca olan hikâye, okuyucu tarafından okunan, dinleyici tarafından dinlenen veya seyredenlerce izlenen kurmaca / itibarî (fictitious) bir dünyası, evreni olan anlatı metnidir. Olay çevresinde oluşan kurmaca metinlerde, belirli bir yer ve zamanda meydana gelen olay/olaylar bir anlatıcı vasıtasıyla aktarılır. Anlatının bizzat içinde yer alan veya metne dışarıdan müdahele edilerek aktarılan olaylardaki anlatıcı, dolayısıyla bazen olayları yaşar bazen de dışa- rıdan gözler. Ancak her iki halde de metnin yaratıcısı tarafından şekillendirilmiş olur. Yazılı edebi- yat geleneğinde doğrudan metnin içinde yer alan anlatıcılar, sözlü ortamlarda metnin dışında da bulunur. Türk edebiyatının en yaygın geleneği olan Âşık tarzı edebiyat ürünlerinden halk hikâye- lerinde anlatıcı/ anlatıcılar, metnin hem içinde hem de dışında varlığını hissettirir. Sözlü kültürün yönlendirdiği anlatı ile yazılı kültürün biçimlendirdiği anlatı farklı bağlam- larda oluştukları, anlatıldıkları/okundukları için farklı yapısal özellikler gösterirler. Sözlü ortamda anlatıcı tarafından dinleyici huzurunda anlatılan hikâye, anlatıcı-dinleyici birlikteliği ile adeta yeni- den şekillenir, anlatıcının anlattıkları, dinleyici istekleri / beklentilerine göre yeni bir form oluşturur. Yazılı ortamda yazar, anlatı metnini oluştururken okuyucu hedef kitlesini belirler ve hikâye, masal veya roman olarak kaleme alır. Elektronik ortamda anlatılan/ dinlenen hikâye, bir yandan sözlü kültür ortamında icra ediliyormuşcasına geleneksel anlatım tarzına bağlı olarak anlatılırken, bir yandan da nerede, hangi dinleyici kesimine hitabedeceği / dinleyici-izleyici hedef kitlesi tahmin