Tunç Çağları

1.5.2.1.1. Koloni Merkezleri ve Mimari Anahtar Kelimeler: Asur Ticaret Kolonileri Çağı, Anadolu’da Tarihi Çağlar’ın Başlangıcı M.Ö. II. Binyılın başlarında Orta Anadolu’da kurulmuş ticaret sisteminin başkenti Kültepe- Kaniş’tir. Asurlular, Orta ve Güneydoğu Anadolu’da, çoğu yerli krallıkların merkezinde veya önemli şehirlerde, liman anlamına gelen ve “karum” denilen ticaret merkezleri/pazaryerleri kurmuşlardır. Ayrıca bu koloni merkezlerine yani karumlara bağlı olarak “ticaret istasyonu” anlamına gelen wabartum” denilen daha küçük pazaryerleri de kurmuşlardır. Tüccarlar Karum’da olduğu gibi, wabartumlarda da devamlı olarak otururlar, işlerini oradan yürütürlerdi. Bunların da karumlar gibi politik organizasyonları ve kurumları vardı. Anadolu’da Asurlular tarafından kurulmuş on karum’un ve diğer alt birimlerin başkenti veya idare merkezi Kültepe-Kaniş’dir. Yönetim bakımından bütün karum’lar Kaniš’e, o da doğrudan Asur’a bağlıydı. Kültepe’de keşfedilen belgelerde, Asurlu tüccarların hem konakladığı hem de pazar kurduğu yaklaşık 40 civarında yerleşim adı kaydedilmiştir. Fakat günümüze kadar onlardan sadece Kaniş (Kültepe) ve Hattuš (Boğazköy) karum’larının yerleri kesin olarak tespit edilmiştir. Kültepe tabletlerinde geçen bilgilere göre, Anadolu M.Ö. 2 bin yıllarında şehir devletlerinden oluşan siyasi bir yapıya sahipti. Kaniş, Mama, Purušhattum, Wahšušana, Luhuzattia, Zalpa, Šarla, Šawid, Kuzzi gibi bazı güçlü krallıkların, diğer şehirleri kendilerine bağlayarak, birkaç şehirden oluşan ve merkez şehrin adıyla anılan siyasi birlikler kurduğunu ve bu birliklerin Akadça “memleket, ülke” anlamına gelen mātum kelimesiyle tanımlandığını biliyoruz. Kültepe ve Boğazköy dışında, bilimsel kazıları yapılan Alişar, Acemhöyük, Konya- Karahöyük de karuma sahip yerleşimlerdir. Ayrıca, Kaman-Kalehöyük ve Sivas Kayalıpınar da bu döneme ait çivi yazılı tablet buluntusu veren merkezlerdendir. Acemhöyük’ün bulla ve etiketlerinde de çivi yazısıyla kısa notlar görülmektedir. Orta Anadolu’da Kültepe, Acemhöyük ve Boğazköy gibi önemli merkezlerde yapılan kazılar sayesinde, Anadolu’nun ilk krallarının içinde yaşadıkları, devlet yönettikleri, aynı zamanda bir kervansaray gibi kullandıkları sarayları ile yaptırdıkları mabetlerinin teknik özellikleri, boyutları, planları, tarihleri ve hatta sahipleri hakkında detaylı bilgiler edinmek mümkün olmuştur. Kültepe-Kaniş’te ve Acemhöyük’te açığa çıkartılan Anadolu yapı tekniğinde inşa edilmiş saraylar, 50-70 odalı, bazı kesimleri iki katlı anıtsal yapılardır. Saraylar aynı zamanda, yabancı tüccarların, satıştan önce mallarını getirip bir kervansaray gibi depo ettikleri, güvene aldıkları, ticaret vergisinin hazırlandığı büyük ekonomik merkezlerdir. Acemhöyük Sarıkaya ve Kültepe Warshama Sarayları’ında ele geçirilen çok sayıdaki bulla ve çivi yazılı belgeler de bu yapıların ticari fonksiyonunu göstermektedir. Anadolu’daki Eski Assur Ticaret Kolonileri’nin merkezi olan “Kaniş Limanı”; Kaniş Karumu, Aşağı Şehir’de yer alır. Aşağı Şehir, Kültepe’nin yaklaşık 250 yıl kadar iskan edilmiş bir alanıdır. Yabancı tüccarlar, Kaniš’e geldiklerinde, Tepe’de ve Aşağı Şehir’de, yerlilerin yaşadığı şehre yerleştiler. Kaniş-Karum’u da, Alişar, Boğazköy ve Konya- Karahöyük’te olduğu gibi yanyana sık olarak inşa edilmiş evlerden oluşmaktadır. Şehir, çoğu taş döşeli ve rahatlıkla bir arabanın geçebileceği genişlikteki, üzerleri taşla kapalı kullanılmış su kanalları bulunan sokak ve meydanlarla birbirlerinden ayrılmış mahallelerden oluşmaktadır. Evlerin bazılarının yeni eklerle sonradan genişletilmiş olmaları, düzensiz şekil almalarına