Türk Halkının Kültürel Köklerinde İlk “Oyun” Ustası Olarak Şaman Ve Şaman Ayininde Performans Dramaturgisi

91 TÜRK HALKININ KÜLTÜREL KÖKLERİNDE İLK “OYUN” USTASI OLARAK ŞAMAN VE ŞAMAN AYİNİNDE PERFORMANS DRAMATURGİSİ Doç. Dr. Türel EZİCİ 1 Giriş Bu çalışmanın amacı, insanlığın on binlerce yıllık uzak geçmişinde bütün coğrafyalarda olduğu gibi, İslamiyet öncesi ve sonrası Türk halkının dinsel-kültürel köklerinde de özel bir yeri olan Şaman’nın, profesyonel tiyatroda oyuncu başta olmak üzere, dramaturg, yorumcu, sahneye koyucu ve tasarımcının prototipi olarak tarihteki ilk oyun ustası olma özelliğine dikkat çekmek; şaman ayininin simgesel eylem düzeninden, iletişim ve yorum ortamını oluşturan araçlardan hareketle performans dramaturgisini açımlamak; şamanın ve ayin özelliklerinin, henüz hayata geçmemiş, kendi köklerinden doğan özgün Türk tiyatro geleneğinin oluşumundaki rolünü vurgu- lamaktır. Bilindiği gibi Batı tiyatrosunda “oyun” un kökleri, Eski Yunan’da ölüp dirilen doğa tanrısı Di- onysos adına yapılan tapınım törenlerinde koronun söylediği Dithyrambos’a (ağıt), ilk oyuncu ise M.Ö. 600’lü yıllarda korodan ayrılan Thespis adlı bir rahibe dayandırılır. M.Ö. 5. Yüzyılda sanat biçimi kazanan tiyatro, Dionysos yas törenlerinin –öncelikle- tragedya formunda seyirlik niteliğiyle insan dünyasına uyarlanmasıdır. Batı geleneğinde ritüel kökenli bir iletişim sanatı olarak tarih sahnesine çıkan tiyatro, söz, taklit, temsil, düşünce, yorum (hermenetik) araçlarını başlangıçta akıl-duygu arasındaki çelişkiye, bu çelişkinin sonuçlarına dikkat çekmek üzere hem eğitici hem de eğlendirici işlev üstlenerek kullanır. Bu gelenek içinde tiyatro sanatı tarihin her döneminde değişen koşullarla birlikte farklı düşünce ve araçlarla ortaya çıkar. Modern sonrası tiyatro dü- şüncesi, modern zamanlarda bilime adeta yazgılanan araçsal aklın insan dünyasında yarattığı 1 Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuvarı, Sahne Sanatları Bölümü Tiyatro ASD. turel. ezici@hacettepe.edu.tr